Οκτώ μύθοι για την κρίση.

(Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στις 25 Σεπτεμβρίου στην εφημερίδα Κηφισιά)

Στις 11 του τρέχοντος μήνα, στα πλαίσια των εκδηλώσεων της ΔΕΘ, έγινε μια ενδιαφέρουσα ημερίδα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μεταξύ άλλων εντάχθηκε και η ακολούθησε εισήγηση από τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Πάσχο Μανδραβέλη.

Η εισήγηση με βρίσκει καθ’ολοκληρία σύμφωνο και γιαυτό το λόγο αποφάσισα να την αναδημοσιεύσω με ελάχιστες παρεμβάσεις που δεν αλλοιώνουν καθόλου το σκεπτικό του εισηγητή της. Η θεματολογία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διότι ανατρέπει εμπεδωμένες θέσεις προσφέροντας τροφή στη σκέψη του κάθε αναγνώστη.

Το στοίχημα για την Ελλάδα είναι να μην πάει η κρίση χαμένη, τονίζει ο Πάσχος, αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να ξέρουμε πρώτα γιατί μιλάμε, να απαλλαγούμε δηλαδή, από τους μύθους μας.

Μύθος 1: Η Ελλάδα χρεοκόπησε: Λάθος! Δεν χρεοκόπησε η Ελλάδα, αλλά το Ελληνικό κράτος. Αν δούμε τους σχετικούς λογαριασμούς της Τράπεζας της Ελλάδος θα διαπιστώσουμε ότι οι Έλληνες πολίτες έχουν καταθέσεις και ρέπος 285 δισ. Ευρώ, μόνο στις ελληνικές τράπεζες. Όσο περίπου είναι και το δημόσιο χρέος για το οποίο γίνεται τόσο συζήτηση.

Υπάρχει όμως ένα ακόμη στοιχείο το οποίο δεν λαμβάνουμε υπόψη. Μπορεί να έχουμε το υψηλότερο αναλογικά δημόσιο χρέος στην Ευρώπη, αλλά το ιδιωτικό μαζί με το δημόσιο χρέος είναι χαμηλότερο από τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Η Ελλάδα έχει συνολικό χρέος 184% του Ακαθάριστου Εθνικού της Προϊόντος (ΑΕΠ), η Ιρλανδία έχει 1.200%, η Ολλανδία, 380%, η Βρετανία ξεπερνά το 370% ενώ η ζηλευτή Γερμανία χρωστά συνολικά το 189% του ΑΕΠ της.

Αυτό αποδεικνύει ότι έχουμε ένα φτωχό κράτος με πλούσιους πολίτες ενώ αναδεικνύει την ανάγκη να κάνουμε κάτι και άμεσα διότι η χρεοκοπία του κράτους μαθηματικά θα οδηγήσει και σε χρεοκοπία της χώρας σε κάθε τομέα.

Μύθος 2: Η κρίση είναι οικονομική: Λάθος! Μπορεί να προσέχουμε περισσότερο την οικονομία επειδή οι περικοπές τσούζουν ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, αλλά αυτό είναι μόνο μέρος της ευρύτερης κρίσης που πλήττει τον τόπο. Ουσιαστικά έχουμε κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Από τους 46 θεσμούς που μετρά η Public Issue, για μόνο δώδεκα οι θετικές γνώμες υπερτερούν των αρνητικών. Πρώτη έρχεται η πυροσβεστική και δεύτερη η Μετεωρολογική υπηρεσία. Αυτό το έλλειμμα εμπιστοσύνης δεν εμφανίστηκε τώρα που έχουμε τα συμπτώματα της οικονομικής κρίσης, αλλά από το 2007, όταν δημιουργήθηκαν οι σχετικοί δείκτες. Συνεπώς έχουμε και πολιτική κρίση, με την ευρύτερη έννοια της αντιπροσώπευσης. Δεν εμπιστευόμαστε αυτούς που εκλέγουμε. Όποια έρευνα κι αν κοιτάξουμε θα δούμε ότι τα κόμματα, η Βουλή και η κυβέρνηση βρίσκονται στους δείκτες ελλειμματικής εμπιστοσύνης.

Έχουμε κρίση στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Φαίνεται από τις κυκλοφορίες των εφημερίδων. Έχουμε κρίση στην εκπαίδευση. To πιστοποιούν όλες οι διεθνείς έρευνες. Κρίση στην δικαιοσύνη. O καθηγητής κ. Σταύρος Τσακυράκης έγραφε πρόσφατα: «Οι εκκρεμείς υποθέσεις στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών ξεπερνούν τις 149.000, στο Διοικητικό Εφετείο Αθηνών τις 11.000 και στο Συμβούλιο της Επικρατείας τις 31.000. Καθένα από τα παραπάνω δικαστήρια διεκπεραιώνει κατ΄ έτος λιγότερες υποθέσεις από αυτές που εισάγονται, με αποτέλεσμα κάθε χρόνο να αυξάνονται οι εκκρεμείς υποθέσεις και ο απαιτούμενος χρόνος εκδίκασης. Σήμερα μία διοικητική διαφορά χρειάζεται πάνω από 17 χρόνια για να εκδικασθεί από όλους τους βαθμούς δικαιοδοσίας. Του χρόνου θα χρειάζεται 20, σε πέντε χρόνια 30.» («Βήμα» 8.8.2010)

Αλλά ας πάμε λίγο παραπέρα. Όταν σε μια χώρα συγκεντρώνεται το 40% του πληθυσμού σε ένα λεκανοπέδιο όπου παράγεται το 50% του ΑΕΠ, τότε είναι σχεδόν προφανές ότι υποβόσκει κάποια σοβαρή ασθένεια που χρειάζεται μία τυχαία αφορμή για να εκδηλωθεί. Σκεφθείτε - ω μη γένοιτο - μια μεγάλη καταστροφή στην Αθήνα. Θα είναι σαν να χαθεί η Ελλάδα.

Άλλο στοιχείο της ασθένειας που διαμορφώνει την κρίση: Η προστιθέμενη αξία του δευτερογενούς τομέα (ορυχεία, μεταποίηση, βιομηχανίες, κατασκευές κ.λπ.) είναι σχεδόν ίση (18,7% του ΑΕΠ) με την προστιθέμενη αξία του Εμπορίου συν τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές (17% του ΑΕΠ). Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι λίγοι παράγουν και οι υπόλοιποι είμαστε, στο πάρε-δώσε... στην ανταλλαγή και στην παθογενή συναλλαγή.

Μύθος 3: Η κρίση είναι καπιταλιστική. Αυτό μπορεί να είναι αληθές για την διεθνή κρίση, όπου πραγματικά αν κοιτάξουμε πίσω από την πιστωτική κρίση και τα περίεργα χρηματοπιστωτικά προϊόντα, θα βρούμε τα αίτια της Μαρξιστικής θεώρησης της υπερπαραγωγής, αλλά δεν ισχύει επ’ ουδενί για την Ελλάδα. Θα ήταν αστείο να μιλάμε για κρίση υπερπαραγωγής στην Ελλάδα ενώ ψάχνουμε με το κιάλι να βρούμε την παραγωγή. Εδώ έχουμε κρίση του μεγάλου κράτους δηλαδή κρίση κρατικού σοσιαλισμού. Δεν μιλάμε μόνο για τις ΔΕΚΟ · Το ετήσιο έλλειμμα του ΟΣΕ π.χ. ανέρχεται σε 1,2 δισ.

Δυστυχώς, το μεγάλο κράτος έχει μπολιάσει αρνητικά πολλούς τομείς της ιδιωτικής οικονομίας. Με αφανείς και εμφανείς επιδοτήσεις δημιουργήθηκαν φούσκες παντού. Κλασικό παράδειγμα είναι η αγορά των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Έχουμε αναρωτηθεί πως σε μια χώρα σαν την Ελλάδα επιβιώνουν 26 εφημερίδες πανελλαδικής κυκλοφορίας, δέκα κανάλια πανελλαδικής εμβέλειας και ουκ εστί αριθμός ραδιοφώνων; Έχουμε αναρωτηθεί από ποια αγορά συντηρούνται πέντε ή επτά επαρχιακές εφημερίδες σε κάθε πόλη;

Το κυκλοφοριακό σύστημα της οικονομίας μας ήταν απλό. Το κράτος ήταν η καρδιά του. Δανειζόταν λεφτά, τα έριχνε στην αγορά (με μισθούς, επιδοτήσεις, φεστιβάλ, πανηγύρια, ενισχύσεις επενδύσεων, πανεπιστήμια στο πουθενά για την τόνωση των τοπικών αγορών κ.λπ.) κι αυτό το ονομάσαμε ανάπτυξη. Αυτό που ζούμε τώρα είναι μια καρδιακή προσβολή. Το κράτος δεν μπορεί πλέον να δανειστεί, η καρδιά υπολειτουργεί και σχεδόν ολόκληρο το σύστημα έχει παγώσει.

Μύθος 4: Η λογική απάντηση στην ελληνική κρίση είναι Κεϊνσιανή. Ανοησίες! Η Κεϊνσιανή απάντηση απαιτεί ανενεργούς συντελεστές παραγωγής. Η κλασική Κεϊνσιανή συμβουλή να ανοίγουμε αχρείαστες τρύπες για να διοχετευθεί εισόδημα στην αγορά και αυτό με τη σειρά του να τροφοδοτήσει τη ζήτηση και συνεπώς την παραγωγή, στην περίπτωσή μας δεν δουλεύει. Το πλεονάζον εισόδημα που θα διοχετευθεί θα πάει στους Ισπανούς για να αγοράσουμε ντομάτες, στους Χιλιανούς για μήλα, στους Τούρκους για φακές και στους Γερμανούς για αυτοκίνητα. Εμείς στο τέλος της ημέρας θα μείνουμε με τις τρύπες και με την απορία πώς από ρυθμό ανάπτυξης 4% βρεθήκαμε (μόλις κόπηκαν τα δανεικά) στο μείον 4%.

Το αστείο είναι ότι υπέρ της Κεϊνσιανής πολιτικής τάσσονται και οι εργαζόμενοι και οι Έλληνες επιχειρηματίες. Αν δείτε τις ανακοινώσεις των αποκαλούμενων «παραγωγικών φορέων» το μόνο πράγμα που προτείνουν ως αναπτυξιακό είναι «ρίξτε λεφτά στην αγορά». Αυτό φυσικά δεν γίνεται, γιατί δανεικά πλέον δεν υπάρχουν, για να κινηθεί το εμπόριο και η Ελληνικού τύπου «ανάπτυξη», Είναι όμως χαρακτηριστική η μετάλλαξη της Ελληνικής επιχειρηματικότητας με τους Έλληνες επιχειρηματίες να προσβλέπουν και να ελπίζουν σε ένα νέο κύκλο δανεικών.

Μύθος 5: Η ύφεση. Αυτή υπάρχει και είναι μεγάλη, αλλά αντίθετα με όσα υποστηρίζονται δεν είναι προϊόν του μνημονίου ή του προγράμματος σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας. Η ελληνική οικονομία αρχίζει να επιβραδύνεται από το πρώτο τρίμηνο του 2009 και συνεχίζει. Μπορεί το 2010 και λόγω των περιοριστικών μέτρων να έχουμε μείον 3,5% ή μείον 4%, όπως προϋπολογίζεται, αλλά δεν ξέρουμε τι επιβράδυνση θα είχαμε χωρίς το μνημόνιο. Μπορεί δηλαδή στις 9 Μαϊου να είχαμε καρδιακή ανακοπή, στάση πληρωμών του κράτους, πανικό στις τράπεζες και ολική κατάρρευση του σαθρού μας οικοδομήματος. Εάν χωρίς στάση πληρωμών και χάρη στην παραφιλολογία είχαμε εκροή 20 δισεκατομμυρίων από τις καταθέσεις, μπορούμε να φανταστούμε τι θα γινόταν αν το κράτος δεν είχε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του.

Μύθος 6: Μόνο οι εργαζόμενοι πληρώνουν την κρίση. Έχετε δει τις αγωνιώδεις εκκλήσεις των εταιριών αυτοκινήτων, του ΕΒΕΑ, και άλλων «παραγωγικών» φορέων για την ενίσχυση της «επιχειρηματικότητας»; Μακροπρόθεσμα, αυτό που ευφημίζεται ως ελληνική επιχειρηματικότητα, θα πληγεί περισσότερο ακόμη και από τους εργαζόμενους, επειδή στο μεγάλο της κομμάτι είναι αεριτζίδικη. Η λογική κάνω ένα γραφείο, πιάνω φιλίες με τον υπουργό ή τον διοικητή ενός δημόσιου οργανισμού και κάνω δουλειά με το κράτος στα χρόνια της επιτήρησης, έχει τελειώσει, διότι το κράτος δεν έχει εύκολα λεφτά. Φυσικά δεν πρόκειται να κοπεί με μαχαίρι ούτε η διαφθορά, ούτε η διαπλοκή αλλά όταν το κράτος δεν έχει λεφτά, δεν υπάρχει η υλική βάση της διαφθοράς. Κι αυτό θα πλήξει την ελληνική «επιχειρηματικότητα». Δεν τρέφω αυταπάτες. Εμείς οι δημοσιογράφοι, λέει ο Πάσχος, που δουλεύουμε σε ένα κατ’ εξοχήν κρατικοδίαιτο και βαθιά διαπλεκόμενο με κάθε εξουσία κλάδο θα πληγούμε πολύ. Αλλά μέχρι πότε οι Έλληνες πολίτες θα συντηρούν επτά κρατικά κανάλια, δέκα ιδιωτικά πανελλαδικά και τρία τέσσερα ανά πόλη επαρχιακά;

Μύθος 7: Αναδιάρθρωση του χρέους. Μεταξύ μας αυτό είναι πολύ πιθανό να γίνει με την μορφή επιμήκυνσης, αλλά μπορεί και πρέπει να γίνει όταν αυτοί που μας δάνεισαν νιώσουν ασφαλείς ότι θα πάρουν τα λεφτά τους πίσω. Δυστυχώς πέρα από τα κερδοσκοπικά παιγνίδια στις αγορές, που τροφοδοτούν φήμες, δημοσιεύματα κ.λπ. υπάρχουν πραγματικοί φόβοι απλών ανθρώπων ότι θα χάσουν τα λεφτά τους τοποθετώντας τα σε Ελληνικά ομόλογα. Δεν είναι οι επονομαζόμενοι καρχαρίες της Wall Street που ανησυχούν. Αυτοί τοποθετούνται έτσι ώστε να ελαχιστοποιούν το ρίσκο τους. Αλλά σκεφθείτε: Εσείς θα θέλατε να αγόραζε το ασφαλιστικό σας ταμείο ομόλογα Αργεντινής; Θα θέλατε να εξαρτάται αν θα πάρετε σύνταξη, από το πως θα πάει η οικονομία της Αργεντινής;

Το αίτημα της αναδιάρθρωσης του χρέους, είναι ο παλιός ρομαντισμός της επανάστασης, αλλά τώρα με χρηματοπιστωτικά μέσα.

Ας υποθέσουμε ότι ήμασταν καθόλα έτοιμοι και στις 9 Μαϊου «τους την φέρναμε». Έβγαινε ο πρωθυπουργός, είτε από το Καστελόριζο, είτε από αλλού κι έλεγε «λεφτά δεν υπάρχουν. Στάση πληρωμών». Έκλειναν οι τράπεζες για να μην υπάρξει πανικός των καταθετών για να σηκώσουν τα λεφτά τους. Βάζαμε ισχυρές φρουρές στα σύνορα για να μην φύγουν τα χαρτονομίσματα σε βαλίτσες, ή όπως το κάναμε παλιότερα σε οδοντόκρεμες. Λέγαμε στους ξένους εμπόρους Αϊ στο διάολο, κι εσείς και τα προϊόντα σας (αυτοί σε μια χώρα υπό πτώχευση θα ζητούσαν ρευστό · δεν θα δέχονταν ούτε επιταγές, ούτε εγγυητικές) και λέγαμε ότι θα γίνουμε Αλβανία για μερικούς μήνες μέχρι μερικά χρόνια έως ότου περάσει η μπόρα.

Τι θα κάναμε μετά; Με τι λεφτά θα κινούσαμε στο ενδιάμεσο την Ελληνική οικονομία και με ποια παραγωγική δομή θα αναπληρώναμε τις εισαγωγές; πως θα χρηματοδοτούσαν οι τράπεζες τους μικρομεσαίους, αφού θα υπήρχε ο εύλογος κίνδυνος τα λεφτά να φύγουν έξω αντί να γίνουν επενδύσεις ή θέσεις εργασίας;

Η παραδοχή μας περί χρεοκοπίας θα ήταν κάτι χειρότερο από την καρδιακή προσβολή του συστήματος, δηλαδή αυτού που ζούμε σήμερα. Θα ήταν καρδιακή ανακοπή. Θα ήταν Θάνατος!!!

Μύθος 8. Δεν υπάρχει ελπίδα. Ο μεγαλύτερος όλων των μύθων ο οποίος δυστυχώς εμποτίζει τον ψυχισμό νέων ανθρώπων, πολλοί από τους οποίους σκέφτονται να φύγουν στο εξωτερικό, κι αυτό αν πραγματοποιηθεί θα αποτελέσει πραγματική ζημιά για την χώρα και την οικονομία. Υπάρχουν πολλά σενάρια καταστροφής τα οποία χρειάζονται μέρες για να αναλυθούν. Ένα βασικό σενάριο λέει πως ότι και να κάνουμε το δημόσιο χρέος θα πάει στο 148 -150% του ΑΕΠ, οπότε η χρεοκοπία είναι αναπόφευκτη. Η αλήθεια είναι πως για τα δικά μας μεγέθη αυτό το χρέος είναι μεγάλο. Η αλήθεια επίσης είναι ότι για τα μεγέθη της παγκόσμιας οικονομίας, αυτό το χρέος είναι τρίχες. Ολόκληρο το σημερινό χρέος της Ελλάδας είναι το 1/3 του ελλείμματος των ΗΠΑ μόνο για φέτος.

Αν η παγκόσμια οικονομία ξεπεράσει τις φοβίες της, για το πουλόβερ της Ευρωζώνης που θα ξηλωθεί με πρώτη την Ελλάδα και αν εμείς ανακτήσουμε την εμπιστοσύνη των αγορών, η Ελληνική οικονομία θα αρχίσει πάλι να κινείται και ίσως με ταχύτερους ρυθμούς. Το στοίχημα λοιπόν σήμερα είναι να μην πάει η κρίση χαμένη αλλά να αρχίσει να κινείται σε άλλη τροχιά πιο παραγωγική.

Ακόμη και αν γινόταν σήμερα ένα θαύμα σαν αυτό της ΟΝΕ και το κόστος δανεισμού μας ξανάπεφτε στα επίπεδα του Γερμανικού - δηλαδή τα διαβόητα spreads γίνονταν μηδενικά - τι θα κάναμε; Θα ακολουθούσαμε το μοντέλο της ανάπτυξης μέσω της κατανάλωσης; Θα αναπαραγάγαμε ένα μοντέλο, από το οποίο δεν ήμασταν ευχαριστημένοι ούτε καν πριν από την κρίση;

Έχουμε άραγε καταλάβει τι ζημιά κάναμε όλα αυτά τα χρόνια στην νέα γενιά, όταν το μόνο που ελπίζουν οι 18ρηδες και το αποτυπώνουν στη συμπλήρωση των μηχανογραφικών εντύπων, είναι σχολές που θα τους εξασφαλίσουν μια θέση στο δημόσιο τομέα; Και ποιό δημόσιο; Το Ελληνικό, που δεν είναι ούτε το πιο δημιουργικό, ούτε το πιο συναρπαστικό στον κόσμο. Δηλαδή φτιάξαμε ένα σύστημα που οι καλύτεροι της νέας γενιάς ονειρεύονται να δουλέψουν σε υποθηκοφυλακεία.

Η χώρα βρίσκεται σε μια δύσκολη καμπή. Έχει σωρεύσει παθογένειες παντού και τώρα, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, προσπαθεί να τις θεραπεύσει. Δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Ο συντηρητισμός δεξιός και αριστερός είναι μια γλυκιά πρόταση, αλλά όπως αποδείχθηκε και στην περίπτωση της Ελλάδας καταστροφική. Πρέπει όμως να τα αλλάξουμε όλα. Από το δημόσιο και την εκπαίδευση, μέχρι τους όρους της επιχειρηματικότητας και του προσανατολισμού των νέων. Ειδικά αυτούς τους τελευταίους δεν πρέπει να τους απογοητεύουμε με μύθους σαν τους παραπάνω. Τους κληροδοτούμε ένα χρέος τριακοσίων δισ. Ευρώ. Ας τους αφήσουμε τουλάχιστον την ελπίδα.

Να είμαστε σίγουροι πως αν τους εξηγήσουμε τα προβλήματα σωστά, θα τα καταφέρουν μια χαρά. Θα μάς ξελασπώσουν...