(Το ακόλουθο κείμενο δημοσιεύθηκε στην τοπική εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ, την 19/09/2008)
«Πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα επιδιώκουν να αναμορφώσουν το εκπαιδευτικό σύστημα απο έξω προς τα μέσα αλλά η επιτυχία θα έλθει όταν η αλλαγή γίνει απο μέσα προς τα έξω. Τελικά η ολοκλήρωση του ανθρώπου δεν θα επιτευχθεί με θεσμικές αλλαγές αλλά με εκείνες που θα έλθουν απο τα βάθη της καρδιάς μας»
«Πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα επιδιώκουν να αναμορφώσουν το εκπαιδευτικό σύστημα απο έξω προς τα μέσα αλλά η επιτυχία θα έλθει όταν η αλλαγή γίνει απο μέσα προς τα έξω. Τελικά η ολοκλήρωση του ανθρώπου δεν θα επιτευχθεί με θεσμικές αλλαγές αλλά με εκείνες που θα έλθουν απο τα βάθη της καρδιάς μας»
Parker Palmer, Εκπαιδευτικός
Σε προηγούμενο κείμενο, είδαμε μερικές ακόμα εκφράσεις της Ολιστικής Παιδείας και ιδιαίτερα τις θέσεις του Γάλλου διανοητή Εντγκάρ Μορέν που θέτει ως βασική προϋπόθεση αντιμετώπισης των σημερινών προβλημάτων της παιδείας, επτά αρχές που αποτινάζουν το στοιχείο της βεβαιότητας που κρύβεται πίσω απο κάθε πολιτικό, κοινωνικό ή θρησκευτικό δογματισμό και οδηγεί συχνά σε συγκρούσεις όπως αυτές που ζούμε μεταξύ της Χριστιανικής Δύσης και της Μουσουλμανικής Ανατολής.
Η αβεβαιότητα που εισάγει ο Μορέν, απομακρύνει τα πάθη και διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για μια νέα σφαιρική και παγκοσμιοποιημένη αντίληψη της ζωής σε μία Γη που είναι πεπρωμένο μας να ζήσουμε όλοι εν ειρήνη, εγκαταλείποντας σιγά-σιγά τις μικροϊδεατικές ή μεγαλοϊδεατικές μας θέσεις, μισαλλοδοξίες και ανταγωνισμούς.
Ερευνώντας περαιτέρω τα αίτια της αναποτελεσματικότητας της σημερινής παιδείας, θα δούμε με έκπληξη οτι οδηγούμεθα στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν βιομηχανοποίησης και μετατροπής της σε αποσπασματική και εξειδικευμένη εκπαίδευση που αποβλέπει στη διαμόρφωση αυστηρά δομημένων ανθρώπων με περιορισμένης εμβέλειας στοχευμένες ικανότητες για τις ανάγκες της μεταβιομηχανικής κοινωνίας μας.
Το μοντέλο που επεκράτησε και διαδόθηκε στα εκπαιδευτικά προγράμματα παγκοσμίως επεδίωκε να διαμορφώσει άτομα = πηγές περιορισμένης γνώσης = προϊόντος.
Το μοντέλο αυτό προτιμήθηκε διότι επεκράτησε η αντίληψη οτι μόνο έτσι μπορεί κανείς να έχει πετυχημένη καριέρα σε μια ανταγωνιστική κοινωνία.
Σήμερα, διαπιστώνουμε τα προφανή πλέον συμπτώματα της πλάνης στην υιοθέτηση δομών για την παιδεία, προερχόμενων απο αυστηρή βιομηχανική εκπαιδευτική ανάγκη...
Οι διαπιστώσεις ήταν οδυνηρότερες σε κοινωνίες που δεν πρόλαβαν να διαμορφώσουν βιομηχανική συνείδηση, όπως η χώρα μας, αλλά ενστερνίσθηκαν, έστω εν μέρει, δομές που ήταν εκτός δικής τους προτέρας εμπειρίας, χάριν κυρίως ενός μιμητικού εκσυγχρονισμού.
Οι διαπιστώσεις διαμορφώνουν πλέον νέες προτεραιότητες σε ένα κόσμο που υιοθετεί ολοένα και περισσότερο το πράσινο μοντέλο ζωής.
Σήμερα, θέλουμε σχολεία που δεν διαμορφώνουν αποκλειστικά βιομηχανικούς εργάτες (Blue Collar employees) ούτε καν μεταβιομηχανικούς γιάπηδες (White Collar employees) ξεκομμένους απο κάθε δημιουργική και ανθρώπινη λειτουργία, διότι έτσι δημιουργούμε μια κοινωνία που δεν έχει μέλλον, μια κοινωνία αρρώστων ανθρώπων γεμάτων άγχη είτε είναι εργαζόμενοι είτε πολύ περισσότερο άνεργοι.
Σήμερα, θέλουμε σχολεία που εξελίσσουν την δημιουργικότητα του νέου ανθρώπου και τον κάνουν ικανό να διαμορφώσει μόνος την πορεία του σε μια συχνά εχθρική λόγω ανταγωνισμού κοινωνία ή να βρει τρόπους να την ξεπεράσει και να ζήσει με ηπιότερο τρόπο εν αρμονία με τη φύση και μακριά απο τον παρανοϊκό καταναλωτισμό που φθείρει συνειδήσεις και οράματα.
Σήμερα, θέλουμε σχολεία πράσινης παιδείας, που κατά τον διανοητή Ron Miller πρέπει να βασιστούν σε μια ηπιότερη και ανθρωπινότερη αντίληψη για τον κόσμο μας, σχολεία που ανεξάρτητα της προοδευτικότητας ή του επιπέδου ολιστικής θεώρησης των προγραμμάτων που υιοθετούν, πρέπει να μοιράζονται τα ακόλουθα τέσσερα βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Την Εμπειρική Μάθηση που θα πρέπει να υποκαθιστά ή να περιορίζει την επιβαλλόμενη, υπό την σπάθη συνεχών εξεταστικών περιόδων και μεθόδων, αξιολόγηση. Οι μαθητές θα πρέπει να είναι ποιο ελεύθεροι να ακολουθήσουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, αναπτύσσοντας περισσότερο τις δημιουργικές τους ικανότητες. Το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να βάζει προτεραιότητες σύμφωνα με την ατομική και κατά το δυνατόν ολοκληρωμένη ανάπτυξη του κάθε μαθητή, απαλλαγμένο απο δογματισμούς και κεντρικές ισοπεδωτικές θεωρήσεις ή υποδείξεις.
Την ανάπτυξη του Κοινωνικού Γίγνεσθαι μεταξύ μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων. Τα παιδιά πρέπει να αναπτύσσουν το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο σε ένα σχολείο που προωθεί την αξία της συνεργασίας εντός και εκτός του αυστηρά σχολικού περιβάλλοντος. Οι γονείς θα πρέπει να αποκτούν πολύ μεγαλύτερο ρόλο σε μια τέτοια εκπαιδευτική δομή και προσπάθεια.
Την ενασχόληση με την Πνευματική Καλλιέργεια και Πνευματικότητα. Σε μια επιθυμητή κοινωνία οι μαθητές θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα και τον χρονο να ασχοληθούν με την ανάπτυξη του εσωτερικού τους κόσμου κατά το δυνατόν ελεύθερα και μακριά απο δογματισμούς ή ιδεατισμούς για τα πλεονεκτήματα της μιας έναντι της άλλης θεώρησης, οδηγούμενοι σε εχθρότητες και καταστρεπτικούς για την αρμονική και πολυπολιτισμική συνύπαρξη ανταγωνισμούς.
Την Οικολογική επίγνωση σε ένα κατά το δυνατόν αρμονικό στις συνθήκες και απαιτήσεις της φύσης περιβάλλον. Η Ολιστική Παιδεία δεν μπορεί παρά να βασίζεται στις αρχές που διαμορφώνει το οικολογικό ενδιαφέρον για την φύση και την διατηρησιμότητά της. Τα σχολεία Ολιστικής Εκπαίδευσης δεν μπορούν παρά να είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε η φύση και οι κανόνες της να διαμορφώνουν την καθημερινότητά τους. Δεν νοείται Ολιστικό Σχολείο χωρίς συστηματική συμμετοχή των μαθητών του στις καθημερινές δραστηριότητες ανθρώπων που ζουν απο τα αγαθά και τα μέσα της φύσης.
Οι μαθητές π.χ. των σχολείων Waldorf επισκέπτονται συστηματικά και ζουν με τις οικογένειες καλλιεργητών της γής, κτηνοτρόφων και ψαράδων, συμμετέχοντας σε κάθε τους ενασχόληση και αποκομίζοντας το αναγκαίο δέσιμο με την φυσική ζωή. Έτσι μόνο μαθαίνουν να σέβονται τους κανόνες της και να αντιστέκονται αποτελεσματικότερα στις σειρήνες του καταναλωτισμού και της επίπλαστης άνεσης της ζωής των πόλεων.
Δεν υπάρχει αμφιβολία οτι οι παραπάνω αρχές διαμορφώνουν κατ’επιλογή πρότυπα σχολικής εκπαίδευσης που ελάχιστα ζούμε και βλέπουμε στη χώρα μας.
Δυστυχώς στην Ελλάδα, εκτός του οτι διαμορφώσαμε μια δογματικά αυστηρή και ανακόλουθη με τις επιταγές των πραγματικών αξιών της ζωής παιδεία, αφαιρέσαμε απο το εκπαιδευτικό μας σύστημα και τις τελευταίες αναλαμπές που προσέφεραν τα πειραματικά σχολεία, χάριν μιας κακώς εννοούμενης ισοπεδωτικής παιδείας κατά την Προκρούστια «επι τα χείρω» λογική,
Σήμερα, όσο και αν είναι αργά και όσο και αν η ζημιά είναι πλέον προφανής σε μια κοινωνία που ακόμα επιμένει να παράγει κακά εκπαιδευόμενους Ιατρούς, Μηχανικούς και Δικηγόρους, αγνοώντας μετά βδελυγμίας τις λοιπές μορφωτικές επιλογές ως εκεινες των χαμηλότερων τάξεων..., ποιών άραγε; θα πρέπει σύσσωμοι, γονείς και εκπαιδευτικοί να ανασκουμπωθούμε και να δούμε πως τα παιδιά μας θα γίνουν παιδιά που δεν θα απαιτούν ψυχολογική υποστήριξη απο τα χρόνια της εφηβείας και δεν θα αντιμετωπίζουν απαξιωτικά την πνευματική καταξίωση και ολοκλήρωση εκτός εάν συνδυάζεται με πλουτισμό.
Αυτές οι αλλαγές δεν θα γίνουν με κυβερνητικές εντολές, νομοθετικά πλαίσια και εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας, ούτε με εκπαιδευτικές ανατροπές, μετά τις τόσες που έχουν ήδη γίνει, διακωμωδώντας κάθε έννοια αλλαγής προς έναν γνήσιο εκπαιδευτικό εκσυγχρονισμό.
Αυτές θα επιτευχθούν μόνο με την αλλαγή νοοτροπίας όλων μας, γονιών και εκπαιδευτικών, και μόνο όταν πηγάσουν ως ανάγκη απο τα βάθη της καρδιάς μας, όπως λέει ο Parker Palmer.
Η αβεβαιότητα που εισάγει ο Μορέν, απομακρύνει τα πάθη και διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για μια νέα σφαιρική και παγκοσμιοποιημένη αντίληψη της ζωής σε μία Γη που είναι πεπρωμένο μας να ζήσουμε όλοι εν ειρήνη, εγκαταλείποντας σιγά-σιγά τις μικροϊδεατικές ή μεγαλοϊδεατικές μας θέσεις, μισαλλοδοξίες και ανταγωνισμούς.
Ερευνώντας περαιτέρω τα αίτια της αναποτελεσματικότητας της σημερινής παιδείας, θα δούμε με έκπληξη οτι οδηγούμεθα στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν βιομηχανοποίησης και μετατροπής της σε αποσπασματική και εξειδικευμένη εκπαίδευση που αποβλέπει στη διαμόρφωση αυστηρά δομημένων ανθρώπων με περιορισμένης εμβέλειας στοχευμένες ικανότητες για τις ανάγκες της μεταβιομηχανικής κοινωνίας μας.
Το μοντέλο που επεκράτησε και διαδόθηκε στα εκπαιδευτικά προγράμματα παγκοσμίως επεδίωκε να διαμορφώσει άτομα = πηγές περιορισμένης γνώσης = προϊόντος.
Το μοντέλο αυτό προτιμήθηκε διότι επεκράτησε η αντίληψη οτι μόνο έτσι μπορεί κανείς να έχει πετυχημένη καριέρα σε μια ανταγωνιστική κοινωνία.
Σήμερα, διαπιστώνουμε τα προφανή πλέον συμπτώματα της πλάνης στην υιοθέτηση δομών για την παιδεία, προερχόμενων απο αυστηρή βιομηχανική εκπαιδευτική ανάγκη...
Οι διαπιστώσεις ήταν οδυνηρότερες σε κοινωνίες που δεν πρόλαβαν να διαμορφώσουν βιομηχανική συνείδηση, όπως η χώρα μας, αλλά ενστερνίσθηκαν, έστω εν μέρει, δομές που ήταν εκτός δικής τους προτέρας εμπειρίας, χάριν κυρίως ενός μιμητικού εκσυγχρονισμού.
Οι διαπιστώσεις διαμορφώνουν πλέον νέες προτεραιότητες σε ένα κόσμο που υιοθετεί ολοένα και περισσότερο το πράσινο μοντέλο ζωής.
Σήμερα, θέλουμε σχολεία που δεν διαμορφώνουν αποκλειστικά βιομηχανικούς εργάτες (Blue Collar employees) ούτε καν μεταβιομηχανικούς γιάπηδες (White Collar employees) ξεκομμένους απο κάθε δημιουργική και ανθρώπινη λειτουργία, διότι έτσι δημιουργούμε μια κοινωνία που δεν έχει μέλλον, μια κοινωνία αρρώστων ανθρώπων γεμάτων άγχη είτε είναι εργαζόμενοι είτε πολύ περισσότερο άνεργοι.
Σήμερα, θέλουμε σχολεία που εξελίσσουν την δημιουργικότητα του νέου ανθρώπου και τον κάνουν ικανό να διαμορφώσει μόνος την πορεία του σε μια συχνά εχθρική λόγω ανταγωνισμού κοινωνία ή να βρει τρόπους να την ξεπεράσει και να ζήσει με ηπιότερο τρόπο εν αρμονία με τη φύση και μακριά απο τον παρανοϊκό καταναλωτισμό που φθείρει συνειδήσεις και οράματα.
Σήμερα, θέλουμε σχολεία πράσινης παιδείας, που κατά τον διανοητή Ron Miller πρέπει να βασιστούν σε μια ηπιότερη και ανθρωπινότερη αντίληψη για τον κόσμο μας, σχολεία που ανεξάρτητα της προοδευτικότητας ή του επιπέδου ολιστικής θεώρησης των προγραμμάτων που υιοθετούν, πρέπει να μοιράζονται τα ακόλουθα τέσσερα βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Την Εμπειρική Μάθηση που θα πρέπει να υποκαθιστά ή να περιορίζει την επιβαλλόμενη, υπό την σπάθη συνεχών εξεταστικών περιόδων και μεθόδων, αξιολόγηση. Οι μαθητές θα πρέπει να είναι ποιο ελεύθεροι να ακολουθήσουν τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, αναπτύσσοντας περισσότερο τις δημιουργικές τους ικανότητες. Το εκπαιδευτικό σύστημα θα πρέπει να βάζει προτεραιότητες σύμφωνα με την ατομική και κατά το δυνατόν ολοκληρωμένη ανάπτυξη του κάθε μαθητή, απαλλαγμένο απο δογματισμούς και κεντρικές ισοπεδωτικές θεωρήσεις ή υποδείξεις.
Την ανάπτυξη του Κοινωνικού Γίγνεσθαι μεταξύ μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων. Τα παιδιά πρέπει να αναπτύσσουν το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο σε ένα σχολείο που προωθεί την αξία της συνεργασίας εντός και εκτός του αυστηρά σχολικού περιβάλλοντος. Οι γονείς θα πρέπει να αποκτούν πολύ μεγαλύτερο ρόλο σε μια τέτοια εκπαιδευτική δομή και προσπάθεια.
Την ενασχόληση με την Πνευματική Καλλιέργεια και Πνευματικότητα. Σε μια επιθυμητή κοινωνία οι μαθητές θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα και τον χρονο να ασχοληθούν με την ανάπτυξη του εσωτερικού τους κόσμου κατά το δυνατόν ελεύθερα και μακριά απο δογματισμούς ή ιδεατισμούς για τα πλεονεκτήματα της μιας έναντι της άλλης θεώρησης, οδηγούμενοι σε εχθρότητες και καταστρεπτικούς για την αρμονική και πολυπολιτισμική συνύπαρξη ανταγωνισμούς.
Την Οικολογική επίγνωση σε ένα κατά το δυνατόν αρμονικό στις συνθήκες και απαιτήσεις της φύσης περιβάλλον. Η Ολιστική Παιδεία δεν μπορεί παρά να βασίζεται στις αρχές που διαμορφώνει το οικολογικό ενδιαφέρον για την φύση και την διατηρησιμότητά της. Τα σχολεία Ολιστικής Εκπαίδευσης δεν μπορούν παρά να είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε η φύση και οι κανόνες της να διαμορφώνουν την καθημερινότητά τους. Δεν νοείται Ολιστικό Σχολείο χωρίς συστηματική συμμετοχή των μαθητών του στις καθημερινές δραστηριότητες ανθρώπων που ζουν απο τα αγαθά και τα μέσα της φύσης.
Οι μαθητές π.χ. των σχολείων Waldorf επισκέπτονται συστηματικά και ζουν με τις οικογένειες καλλιεργητών της γής, κτηνοτρόφων και ψαράδων, συμμετέχοντας σε κάθε τους ενασχόληση και αποκομίζοντας το αναγκαίο δέσιμο με την φυσική ζωή. Έτσι μόνο μαθαίνουν να σέβονται τους κανόνες της και να αντιστέκονται αποτελεσματικότερα στις σειρήνες του καταναλωτισμού και της επίπλαστης άνεσης της ζωής των πόλεων.
Δεν υπάρχει αμφιβολία οτι οι παραπάνω αρχές διαμορφώνουν κατ’επιλογή πρότυπα σχολικής εκπαίδευσης που ελάχιστα ζούμε και βλέπουμε στη χώρα μας.
Δυστυχώς στην Ελλάδα, εκτός του οτι διαμορφώσαμε μια δογματικά αυστηρή και ανακόλουθη με τις επιταγές των πραγματικών αξιών της ζωής παιδεία, αφαιρέσαμε απο το εκπαιδευτικό μας σύστημα και τις τελευταίες αναλαμπές που προσέφεραν τα πειραματικά σχολεία, χάριν μιας κακώς εννοούμενης ισοπεδωτικής παιδείας κατά την Προκρούστια «επι τα χείρω» λογική,
Σήμερα, όσο και αν είναι αργά και όσο και αν η ζημιά είναι πλέον προφανής σε μια κοινωνία που ακόμα επιμένει να παράγει κακά εκπαιδευόμενους Ιατρούς, Μηχανικούς και Δικηγόρους, αγνοώντας μετά βδελυγμίας τις λοιπές μορφωτικές επιλογές ως εκεινες των χαμηλότερων τάξεων..., ποιών άραγε; θα πρέπει σύσσωμοι, γονείς και εκπαιδευτικοί να ανασκουμπωθούμε και να δούμε πως τα παιδιά μας θα γίνουν παιδιά που δεν θα απαιτούν ψυχολογική υποστήριξη απο τα χρόνια της εφηβείας και δεν θα αντιμετωπίζουν απαξιωτικά την πνευματική καταξίωση και ολοκλήρωση εκτός εάν συνδυάζεται με πλουτισμό.
Αυτές οι αλλαγές δεν θα γίνουν με κυβερνητικές εντολές, νομοθετικά πλαίσια και εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας, ούτε με εκπαιδευτικές ανατροπές, μετά τις τόσες που έχουν ήδη γίνει, διακωμωδώντας κάθε έννοια αλλαγής προς έναν γνήσιο εκπαιδευτικό εκσυγχρονισμό.
Αυτές θα επιτευχθούν μόνο με την αλλαγή νοοτροπίας όλων μας, γονιών και εκπαιδευτικών, και μόνο όταν πηγάσουν ως ανάγκη απο τα βάθη της καρδιάς μας, όπως λέει ο Parker Palmer.
