Τα αίτια μιας υποβόσκουσας κρίσης (...συνέχεια)

(Το ακόλουθο κείμενο δημοσιεύθηκε στην τοπική εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ, την 05/10/2008)

«Επιτρέψτε μου να εκδίδω και να ελέγχω το χρήμα ενός έθνους και δεν θα με ενδιαφέρουν καθόλου οι νόμοι ή το σύνταγμά του»

Mayer Anselm Rothschild – Banker

Στο προηγούμενο φύλο της ΚΗΦΙΣΙΑ αναρωτηθήκαμε, αφού τονίσαμε οτι η τρέχουσα χρηματοοικονομική κρίση έχει βαθιές στον χρόνο ρίζες, εάν μοναδική αιτία της είναι η κερδοσκοπία και η απληστία των χρηματιστών.

Η απάντηση είναι αναμφίβολα αρνητική διότι όπως προκύπτει απο πάμπολλα στοιχεία, πρόκειται για κρίση που διαμορφώθηκε απο δύο παράλληλες προσπάθειες διαφορετικής πολιτικής σκοπιμότητας που οταν συναντήθηκαν εξερράγησαν σπέρνοντας την καταστροφή...

Πολλοί βιάζονται να προσδιορίσουν την πορεία σε αυτή την κρίση, ως ενδογενές στοιχείο του καπιταλιστικού συστήματος, καταστροφικό και σύναμμα αναγεννητικό...

Όμως παραβλέποντας τα ενδογενή χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος, χάριν οικονομίας της εδώ ανάλυσης, θα εστιάσουμε στις επιδιώξεις, τους στόχους και κατ’ επέκταση στα συμφέροντα των Δημοκρατικών και των Ρεμπουπλικάνων ή αν προτιμάτε των αριστερών και των δεξιών της Αμερικής.

Οι Δημοκρατικοί, εκ παραδόσεως, στόχευαν στην βελτίωση των συνθηκών ζωής των φτωχών και εισήγαγαν, απο την εποχή του Jimmy Carter, το αναγκαίο νομικό πλαίσιο μεσω της Πράξης Κοινωνικής Επανεπένδυσης (Community Reinvestment Act) για να αυξηθεί το ποσοστό ιδιοκτησίας σπιτιών απο τις μειονότητες.

Αργότερα, επι Προεδρίας Clinton, οι Δημοκρατικοί παρότρυναν σε κάθε ευκαιρία τους γνωστούς ημικρατικούς οργανισμούς Fannie Mae1 και Freddie Mac1, να διευκολύνουν την παροχή φτηνών (κατά το δυνατόν χαμηλότοκων) στεγαστικών δανείων αν και ακριβότερων απο εκείνα που έπαιρναν οι έχοντες και κατέχοντες...

Οι Fannie Mae και Freddie Mac δεν δανείζουν ακριβώς στις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις αλλά αγοράζουν τα δάνεια που δίνουν οι στεγαστικές τράπεζες στους δανειολήπτες, διευκολύνοντας έτσι τις στεγαστικές τράπεζες να δανείζουν με μεγαλύτερη ευχέρεια λόγω του μειωμένου κινδύνου και της αποκτώμενης ρευστότητας.

Προς τα τέλη της Προεδρίας Clinton, οι Fannie Mae και Freddie Mac, πιέστηκαν φορτικά να κάνουν ακόμα ελκυστικότερες τις συνθήκες δανεισμού των ασθενέστερων τάξεων, αποβλέποντας σε ανανέωση της θητείας τους έστω χωρίς τον Clinton.

Έφτιαξαν λοιπόν ένα δοκιμαστικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχαν 24 Αμερικανικές τράπεζες σε 15 διαφορετικές αγορές (περιοχές), οι οποίες θα έπρεπε να παραβλέπουν τις αρχικές προϋποθέσεις κατάθεσης ενός ποσού ως αρχικού κεφαλαίου (να κάνουν δηλαδή εφικτή την κατά 100% χρηματοδότηση, χωρίς άλλη απο το αποκτώμενο ακίνητο εγγύηση) ή την απαίτηση αποδείξεων για την σταθερότητα του εισοδήματος του δανειζομένου.

Το επιτόκιο που δανείζονταν οι ασθενέστερες τάξεις, με αυτό το πρόγραμμα, ήταν μια μονάδα πάνω απο το τρέχον σταθερό επιτόκιο των δανείων 30ταετους αποπληρωμής για ποσά μέχρι τα 240.000 $ (Το επιτόκιο αυτό ήταν π.χ. το 1999 7.76% συμπεριλαμβανομένου του “καπέλου” αφερεγγυότητας της μίας μονάδας)

Μετά το πρώτο έτος καλής εξυπηρέτησης του δανείου το "καπέλο" αφαιρείτο...

Με το παραπάνω πρόγραμμα, που αργότερα επεκτάθηκε σε όλες τις περιοχές..., οι Ισπανόφωνοι αύξησαν το ποσοστό ιδιοκτησίας τους κατά 87,2 % στηn περίοδο μεταξύ 1993 και 1998, οι Αφροαμερικάνοι κατά 71.9 % ενω οι Ασιάτες κατά 46.3 % (σύμφωνα με στοιχεία του Πανεπιστημίου του Harvard)

Οι αναφερθείσες αυξήσεις είχαν ως αποτέλεσμα το 2001, το 50% των χαρτοφυλακίων των Fannie Mae και Freddie Mac να αποτελείται απο χαμηλής πιστοληπτικότητας δανεισμούς!!!

Η κατάσταση αυτή, παρά τον κοινωνικό της χαρακτήρα, είχε δραματική κατάληξη...

Ο λαϊκισμός της πολιτικής των Δημοκρατικών, διαμόρφωσε συνθήκες υψηλότατου κινδύνου που μέχρι το 2000 δεν ήταν διακριτός λόγω της υψηλής ανάπτυξης της Αμερικανικής οικονομίας που τελικά οδήγησε στην φούσκα των dot com.

Οι Fannie Mae και Freddie Mac, επιδιώκοντας ισχυρότερες αυξήσεις στα έσοδά τους για να συνεχίσουν την χρηματοδότηση των φτωχών, ανέπτυξαν υπερβολικά της εμπλοκή τους σε παράγωγα προιόντα που προορίζονταν αρχικά για την κάλυψη των αναλαμβανόμενων απο τις ίδιες κινδύνων (Hedging) σε πιθανό γύρισμα της αγοράς...

Δυστυχώς, τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ άσχημα χάριν στα θέλγητρα της κερδοσκοπίας...

Απο την εποχή των Salomon Brothers και του Ranieri, τα στεγαστικά δάνεια είχαν αρχίσει να πακετάρονται σε καλάθια ομολόγων που ανακατώνονταν με άλλα καλάθια ομολόγων με το τελικό καλάθι να φέρει την σήμανση ΑΑΑ, ότι είναι δηλαδή υψηλής φεγγυότητας, απο τους Moody’s και τους λοιπούς οργανισμούς που εξέδιδαν τέτοια πιστοποιητικά.

Αρχικά, οι Salomon και αργότερα άλλες επενδυτικές τράπεζες, έγιναν σχεδιαστές και προωθητές αυτών των ομολόγων που με την υψηλή τους φερεγγυότητα «κέρδιζαν» τους διαχειριστές επενδυτικών οργανισμών και συνταξιοδοτικών ταμείων.

Η υψηλή δήθεν φερεγγυότητα βοηθούσε στην πώληση και οι κερδοσκόποι έτριβαν τα χέρια τους...

Τελικά, οι οργανισμοί πιστοποίησης της φερεγγυότητας των στεγαστικών ομολόγων, όπως η Moody's, και οι ημικρατικές εταιρείες μείωσης του βάρους των στεγαστικών τραπεζών, όπως οι Fannie Mae και Freddie Mac, οδήγησαν στην ανεξέλεγκτη παροχή δανείων που γρήγορα έπαυσαν να εξυπηρετούνται σε απρόβλεπτα υψηλό ποσοστό λόγω των κακών οικονομικών συγκυριών που έφθασαν την αξία των αποκτηθέντων σπιτιών σε χαμηλότερα απο το ύψος του δανείου επίπεδα.

Έτσι δημιουργήθηκε η φούσκα των μη εξυπηρετούμενων στεγαστικών δανείων που είχαν εν τω μεταξύ γίνει αφερέγγυα (subprime) κτηματικά ομολόγα παρά την ΑΑΑ σήμανση.

Αυτή η φούσκα, όπως έγινε αντιληπτό, δεν ήταν το αποτέλεσμα αλλά μάλλον η αιτία μιας αχαλίνωτης κερδοσκοπίας εν μεσω πολιτικών επιδιώξεων και κοινωνικής πολιτικής.

Επιπλέον, η ανάγκη των Αμερικανικών κυβερνήσεων να βρουν χρήμα συνέτεινε στην διαμόρφωση της αγοράς των παράγωγων προιόντων μέσω των οποίων μοίραζαν τον κίνδυνο σε αδαείς τραπεζίτες και διαχειριστές αμοιβαίων του εξωτερικού, ενω αύξαναν σε εξωφρενικά ύψη το αφρόχρημα (FIAT Money) που γέμιζε την ανεστραμμένη πυραμίδα εξυπηρέτησης της παγκόσμιας οικονομίας.

Ας αναλογιστούμε όμως οτι το “πραγματικό” μαζί με το αφρόχρημα διαμόρφωναν πραγματικές εμπορικές διαδικασίες και κινούσαν τις πραγματικές αγορές για κινέζικα προιόντα ή κάλυπταν το πραγματικό κόστος του πολέμου στο ΙΡΑK.

Βλέπουμε λοιπόν δυο νέες αιτίες που προκάλεσαν την σημερινή χρηματοπιστωτική κρίση, την φιλολαϊκή πολιτική των Δημοκρατικών και το αδηφάγο Αυτοκρατορικό ήθος (Imperial ethos) που διακρίνει όλες τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ.

Απο την στιγμή που δεν υπήρχαν περιορισμοί αντιστοιχίας κυκλοφορούντος χρήματος με κάποια σταθερά (Όπως παλαιότερα ο χρυσός) οι δρόμοι ήταν ανοιχτοί για τις επικίνδυνες τακτικές ανάπτυξης αφροχρήματος (Credit Expansion Techniques) που οδήγησαν και συνέτειναν στην κερδοσκοπία.

Σε επόμενο φύλλο θα εξετάσουμε την έννοια του αφροχρήματος και τις επιπτώσεις της χαλιναγώγησής του στην παγκόσμια οικονομία με τις όποιες επιπτώσεις στη χώρα μας.

1. «Η Fannie Mae ιδρύθηκε ως κρατική επιχείρηση (Government-Sponsored Enterprise) το 1938, για να βοηθήσει την στεγαστική πίστη με την διαμόρφωση δευτερογενούς στεγαστικής αγοράς (Secondary Mortgage Market) και ιδιωτικοποιήθηκε το 1968 ενω η Freddie Mac ιδρύθηκε το 1970 απο ομάδα επενδυτών με ίδιο αντικείμενο δραστηριότητας. Το 2004 ξέσπασε μεγάλο σκάνδαλο λόγω κακοδιαχείρισης και υπερυψηλών αμοιβών αποτελεσματικότητας (bonuses) στα στελέχη της Fannie Mae»

Τα αίτια μιας υποβόσκουσας κρίσης...

(Tο ακόλουθο κείμενο δημοσιεύθηκε στην τοπική εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ, την 26/09/2008)

«Θα σου λαλήσει θα σου λαλήσει... και σένα θα σου περάσει θα σου περάσει...»

Παλαιό Κερκυραϊκό επιμύθιο

Πριν χρόνια, έτυχε να πέσει στα χέρια μου το «Liar’s Poker» του Michael Lewis, ενός Αμερικανού συντάκτη των British Weekly & Spectator και συγγραφέα πολλών βιβλίων.

Τότε, το βιβλίο αυτό ήταν απλά συναρπαστικό διότι μου έδωσε μια εικόνα των Αμερικανών χρηματιστών και δη εκείνων που διαμορφώνουν και διαθέτουν τα περίφημα σύνθετα ομόλογα. Σήμερα είναι κάτι περισσότερο, είναι προφητικό...

Ο Lewis ήταν μεταξύ των ευφυών αποφοίτων του Πανεπιστημίου του Princeton, που απο την «Ιστορία της Τέχνης» μεταπήδησε στον θαυμαστό κόσμο της Wall Street. Είναι αλήθεια οτι για την Salomon Brothers, που του έδωσε δουλειά το 1984, χρειάσθηκε να συμπληρώσει και να «λουστράρει» τις γνώσεις του με ενα Masters απο το φημισμένο London School of Economics.

Ο Lewis είχε έτσι την ευκαιρία να εκτεθεί στην κουλτούρα και στις τεχνικές πώλησης των ομολόγων για τουλάχιστον ένα εξάμηνο, πριν αναλάβει και αυτός ως πωλητής αλλά και ως εκπαιδευτής των νεοπροσλαμβανόμενων στελεχών.

Η εκπαίδευση των νεοπροσλαμβανόμενων πωλητών ήταν σκληρή αλλά το αποτέλεσμα λαμπρό... Το να είσαι εκείνα τα χρόνια πωλητής ομολόγων στους Salomon Brothers δεν ήταν λίγο. Ήταν ισως το θεμέλιο για μια λαμπρή καριέρα στον φαντασμαγορικό κόσμο των Αμερικανών Χρηματιστών.

Και όμως, ο Lewis εγκατέλειψε τους Salomon Brothers, μετά απο τετραετή θητεία, αν και είχε ήδη αναλάβει την εποπτεία λογαριασμών πολλών εκατομμυρίων δολαρίων σε επενδύσεις ομολόγων απο το Λονδίνο, όπου τελικά κατέληξε ως διαχειριστής των ευρωπαϊκών αγορών.

Οι λόγοι αποχώρησής του ήταν πολλοί και σχετίζονταν κυρίως με την υποβαθμισμένη κουλτούρα που η εταιρεία αποδεχόταν χάριν του κέρδους και της απόδοσης των εργαζομένων, χωρίς να ενδιαφέρεται για τους τρόπους που μεταχειρίζονταν στο να πείσουν τους αγοραστές ούτε για το εάν τελικά αυτοί (οι επενδυτές) έμεναν ευχαριστημένοι απο τις επενδύσεις τους. Ενα ήταν βέβαιο, οτι παρά την σκληρή αρχική εκπαίδευση η πώληση των ομολόγων δεν απαιτούσε τίποτα περισσότερο απο την ικανότητα του πωλητή να εκμεταλλεύεται τις τυχόν αδυναμίες του αγοραστή, συνήθως διαχειριστή αμοιβαίων ή συνταξιοδοτικών κεφαλαίων και να τον πείθει να επενδύσει στα περίφημα σκουπιδο-ομόλογα (Junk Bonds) της εποχής με πολυτελές περιτύλιγμα...

Η παιδαριώδης συμπεριφορά και η αλαζονεία των πωλητών συχνά έφθανε τα όρια της χυδαιότητας με τον συστηματικό εξευτελισμό των ειδικών στα χρηματοοικονομικά προιόντα και δη στα ομόλογα να αποτελεί τον κανόνα παρά την εξαίρεση. Ουδέποτε γινόταν η παραμικρή προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η ακριβοπληρωμένη γνώση των πτυχιούχων και νυν πωλητών ομολόγων, στην χρηματοοικονομική επιστήμη απο τα καλύτερα Πανεπιστήμια της Αμερικής.

O Lewis παρατήρησε επιπλέον την ανικανότητα των διευθυντών των διαφόρων τοπικών Τραπεζών να αντιστέκονται στις τεχνικές των πωλητών της Salomon. Οι πωλητές αυτοί, έχοντας τον αέρα του κύρους της Salomon Brothers, στην κυριολεξία έγδερναν τους διαχειριστές των Savings and Loan Banks που συνήθως είχαν ελάχιστη γνώση στα περίπλοκα επενδυτικά προιόντα που τους διετίθεντο...

Αυτή ήταν η εποχή της φιλελευθεροποίησης (deregulation) των Χρηματιστηριακών αγορών στα πλαίσια ενός μεγαλύτερου σχεδίου φιλελευθεροποίησης, απο τον νεο τότε διοικητή της FED Alan Greenspan, με την σύμφωνη γνώμη του Προέδρου των ΗΠΑ Ρέιγκαν, ώστε να καταστεί εφικτή η διαμόρφωση προιόντων υψηλής μόχλευσης για την κάλυψη των δραματικά αυξημένων σε ρευστότητα αναγκών του Αμερικανικού Καπιταλισμού.

Ήταν ακριβώς αυτή η φιλελευθεροποίηση που επέτρεψε την γιγάντωση των Salomon Brothers μέσω της διάθεσης κτηματικών ομολόγων. Η Salomon, με τον περιβόητο Lewie Ranieri, είχε προετοιμάσει το έδαφος διαμορφώνοντας προκαταβολικά ένα ολόκληρο τμήμα εμπορίας κτηματικών ομολόγων που έδωσε στην χρηματιστηριακή εταιρεία το άγγιγμα του Μίδα.

Ήταν τότε λοιπόν, είκοσι χρόνια πριν, που ξεκίνησε η πώληση των κτηματικών ομολόγων και όχι τα τελευταία χρόνια όπως νομίζεται, ιδιαίτερα στη χώρα μας απο τους μη μυημένους στα χρηματοοικονομικά.

Ήταν τότε που το εμπόριο επενδυτικών προιόντων που είχαν χριστεί πρώτης τάξης (ΑΑΑ) άρχισαν να διατίθενται χωρίς να δίνεται η παραμικρή σημασία στο τι μέλει γενέσθαι. Ήταν τότε που το προσφάτως δηλωθέν και στην Ελλάδα «ότι το Νόμιμο είναι και Ηθικό» καθιερώθηκε χωρίς να εξασφαλίζεται και το Βιώσιμο αλλά και η οποιαδήποτε ευθύνη για την απόδοση του πωλούμενου προϊόντος.

Η υπερβολική έμφαση στον επιδειξειακό πλούτο απο τους πωλητές της Salomon, υπεβοηθείτο με κάθε μέσον και κυρίως απο τα υπέρογκα bonus που στόχευαν στο να τυφλώσουν τους άμοιρους διαχειριστές των Savings and Loan Banks, που πίστευαν οτι και αυτοί κάποια μέρα θα έβγαιναν απο το ωράριο και θα επιβραβεύονταν απο τους πλούσιους, χάριν σε αυτούς, πελάτες τους...

Όμως ήταν όλα μια ψευδαίσθηση...

Η εκ πλουτισμού αλαζονεία του ακαλλιέργητου και άπληστου Ranieri, που προσπαθούσε με κάθε τρόπο να ανεβάσει την φαντασμαγορία της Salomon πληθαίνοντας δυσανάλογα και την δική του περιουσία, διαχύθηκε ως ιός σε όλη την Χρηματιστηριακή αγορά της εποχής και έμεινε αθεράπευτος μέχρι σήμερα...
Επι είκοσι χρόνια οι φιλελευθεροποιημένες αγορές των κτηματικών ομολόγων των ΗΠΑ, καλλιεργούσαν εκδόσεις και εκδοχές μιας και μοναδικής επιδίωξης, «του πως θα αυξήσουν τον πλούτο των εκδοτών των σύνθετων και εξαιρετικά επικίνδυνων επενδυτικών προιόντων» που είχαν ενσωματωμένο τον σπόρο της καταστροφής, πριν καν αποφασίσουν οι μικρές τοπικές τράπεζες να ενστερνιστούν την επικερδή φαινομενικά, χάριν των υψηλών επιτοκίων, ιδέα υπερ του λαϊκού δανεισμού προς τους φτωχούς και τους ανεπάγγελτους που γνώριζαν προκαταβολικά οτι δεν θα τους επέστρεφαν τα δανεικά...

Μα, θα ισχυριστούν πολλοί, γιατί δανείζονταν όλοι αυτοί, γιατί δανείζονταν ενώ ήξεραν ότι δεν θα έχουν να αποπληρώσουν το δάνειό τους και γιατί οι τράπεζες τους δάνειζαν με τόσο υψηλό κίνδυνο;

Εδώ θα ανακαλέσω το παροιμιώδες που συνέβη στην Κέρκυρα του 19ου αιώνα όταν ο πωλητής διέθεσε την άφωνη καρδερίνα του και ο αγοραστής τον πλήρωσε με κάλπικο νόμισμα... «Θα σου λαλήσει..., θα σου λαλήσει φώναξε ο πωλητής... Θα σου περάσει..., θα σου περάσει αντέτεινε ο αγοραστής» απομακρυνόμενος με την άτυχη φυλακισμένη καρδερίνα...

Η απληστία των πωλητών των σύνθετων ομολόγων και η αδιαφάνεια στο τι ακριβώς αγόραζαν και ποιά θα ήταν η συμπεριφορά ενός επενδυτικού προϊόντος που σχεδιάστηκε για να αποδώσει με τον Χ τρόπο ενώ η αγορά είχε ήδη ανατρέψει τις προϋποθέσεις απόδοσης, ήταν τα κυρίαρχα στοιχεία ενός χρηματοοικονομικού ¨saga¨ που στις μέρες μας αφόρμισε ξερνώντας το δύσοσμο περιεχόμενό του σε αφελείς αλλά και σε μυημένους επενδυτές αφού η θύελλα δεν αναγνωρίζει τους μεν απο τους δε.

Όμως, ήταν ακριβώς η απληστία των πωλητών η μόνη αιτία της σημερινής καταστροφής;

Μάλλον οχι όπως διαφάνηκε ήδη και θα εξηγηθεί αναλυτικότερα στο επόμενο φύλλο της εφημερίδας...