Ο Θεός της Ελλάδος σηκώνει τα χέρια (και τα επακόλουθα σχόλια οριζόμενα από τρεις παύλες...)

(Ο σχολιασμός αυτός έγινε σε κείμενο του Βασίλη Σεραφειμάκη που δημοσίευσε το ηλεκτρονικό περιοδικό Κεφάλαιο στη διεύθυνση http://www.capital.gr/news.asp?id=1027583)

Του Βασίλη Σεραφειμάκη

Παρακολουθώ τα άρθρα που δημοσιεύει το Capital.gr, τόσο για το ποιοτικό τους περιεχόμενο όσο και για την καλή τους γλώσσα, ιδιότητα που σήμερα κατέληξε να είναι σπάνια. Βλέπω να καταγγέλλονται οι γνωστές χρόνιες αρρώστιες της Ελλάδος (διαφθορά, ανικανότητα, σπατάλη του δημοσίου, γραφειοκρατία). Εννοείται ότι οι καταγγέλλοντες έχουν δίκιο. Αλλά θα πίστευε κάποιος ότι εάν αυτά τα νοσηρά φαινόμενα δεν υπήρχαν (λέμε ΕΑΝ!) δεν θα περνάγαμε και αυτή τη βαθύτατη οικονομική κρίση που περνάμε.

Αυτό είναι όμως λάθος.

Είμαστε κατά κάποιο τρόπο άτυχοι διότι αυτά τα φαινόμενα -που είναι όντως υπαρκτά και σοβαρά-επικαλύπτουν, κρύβουν την πραγματική, τη γενεσιουργό αιτία του προβλήματος που ταλανίζει την ευρωπαϊκή οικονομία, και κατ΄ επέκταση και την ελληνική οικονομία, και που είναι εντελώς διαφορετική από την αιτία της κρίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στις ΗΠΑ, η κρίση ξεκίνησε βασικά από την φούσκα των τιμών στα ακίνητα και εντάθηκε από το speculation των παραγώγων που βασίστηκαν στην φούσκα αυτή.

Στην Ευρώπη όμως το ίδιο το σύστημα είναι χτισμένο λάθος! Το Ευρώ είναι ένα νόμισμα που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Για να υπάρξει ένα νόμισμα όπως το Ευρώ, δηλ. να υπάρξει νομισματική ένωση για μία σειρά χωρών, θα πρέπει να έχει προηγηθεί πλήρης πολιτική ένωση των χωρών αυτών! Και λέω "πολιτική" διότι εννοείται ότι η πολιτική ένωση επιφέρει και δημοσιονομική ένωση.

---Ναι κύριε Σεραφειμάκη, το ευρωπαϊκό πρόβλημα διαφέρει από το διεθνές μεν αλλά εν μέρει διότι η Αμερικανική κρίση εξεδόθη στην Ευρώπη και επεκτάθηκε στην Ελλάδα εκδηλούμενη με τον ανταγωνισμό ζητούμενων πιστώσεων που έδωσαν την ευκαιρία στους κερδοσκόπους από την μια να χαρακτηρίζουν την ποιότητα των χρηματοοικονομικών προϊόντων και από την άλλη να συμμετέχουν Έμεσα στα αποτελέσματα της σπέκουλάς τους ενισχύοντας τα κέρδη τους...

---Η Ευρωπαϊκή δημοσιονομική ένωση είναι μεν σοβαρή αιτία προβλημάτων για το Ευρώ αλλά δεν είναι η αιτία που θα δικαιολογούσε την κατάργησή του ιδιαίτερα για την Ελλάδα που θα απομονωνόταν... Ξεχνάτε κύριε Σεραφειμάκη την τεράστια διαφορά στην ποιότητα ζωής του νεοέλληνα μετά το Ευρώ και ας λένε οι ανεύθυνοι ότι υπάρχει επιδείνωση.. Κοιτάτε γύρω σας μόνο τα νέα αυτοκίνητα που κυκλοφορούν και θα καταλάβετε...

---Η δημοσιονομική ένωση είναι άλλωστε το επόμενο βήμα και επιχειρήθηκε αλλά θυμάστε τις αγριοφωνάρες των ευρωπαίων με πρωταγωνιστές τους κερδοσκοπούντες Ιρλανδούς που απεύχοντο μετά βδελυγμίας την ύπαρξη ευρωπαϊκού συντάγματος που έβαζε το πλαίσιο... Την πλήρωσαν ακριβά αυτή τους τη θέση οι Ιρλανδοί και για να σας πω την αλήθεια καλά το έπαθαν... Κανένας οίκτος και καμία συμπάθεια για την συστηματική ή και δόλια αλαφρομυαλιά...

Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Η μειοψηφία που, για καθαρά «τεχνικούς» (δηλ από πλευράς επιστημονικής) προειδοποιούσε για το τι μέλλει γενέσθαι, πνίγηκε μεταξύ των πολιτικών αντιρρήσεων των κομμάτων της άκρας αριστεράς και των θριαμβολογιών των νέο-ευρωπαϊστών. Αυτοί προέβλεπαν μέλλον λαμπρό για το νόμισμα που θα "ανταγωνιζόταν το δολάριο" (!).

---Το Ευρώ ανταγωνίζεται ήδη το δολάριο κύριε Σεραφειμάκη και θα έλθει η μέρα που θα είναι ισχυρότερο του δολαρίου!!!

Επειδή μία απευθείας πολιτική ένωση της Ευρώπης είναι εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη, εάν επιχειρηθεί από μόνη της (για γνωστούς ιστορικούς κ.ά. λόγους), οι πολιτικοί ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πίστεψαν ότι ο μόνος δρόμος ήταν η καταναγκαστική πειθαρχία που επιφέρει μία νομισματική ένωση. Πίστεψαν ότι οι «δύσκολες αποφάσεις» (π.χ. να αποφασίζει ένας Γερμανός τι θα γίνει στην Αγγλία!) θα ξεπερνιόντουσαν μόνον εάν αυτές προέκυπταν ως απόρροια καθαρά «οικονομικών υποχρεώσεων». Και το όραμα μίας ειρηνικής, ενωμένης Ευρώπης είναι μεν καθ΄ όλα ευγενές και θεμιτό, επιχειρήθηκε όμως με τον πιο βάρβαρο και λανθασμένο τρόπο, μέσω της νομισματικής ένωσης.

---Θα συμφωνήσω μαζί σας ότι οι Άγγλοι, φύσει κακεντρεχείς και εγωπαθείς, δεν ανέχονται τους Γερμανούς και την πειθαρχεία τους αλλά η ιστορία απέδειξε ότι τελικά η πειθαρχεία μπορεί να χάνει μάχες αλλά κερδίζει πολέμους σε βάθος χρόνου. Σήμερα η Αγγλική βιομηχανία είναι έρμαιο της Γερμανικής και όχι το αντίθετο...

Σήμερα λοιπόν, μετά δέκα και πλέον έτη αυτού του «πειράματος», μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για ουτοπία. Το Ευρώ είναι ένα νόμισμα θνησιγενές. Η μόνη ελπίδα διάσωσης του θα ήταν η άμεση οικονομική και πολιτική ένωση της Ευρώπης -κάτι που πρέπει να παραδεχθούμε όμως ότι είναι κομματάκι δύσκολο...

---Η μοναδική ουτοπία βρίσκεται στη εμπάθεια των αντιευρωπαϊστών που είναι αγγλοεπιρρεπείς και αμερικανοεπιρρεπείς.

---Και παρόλο που είμαι φίλος της Αγγλοσαξονικής κουλτούρας σε πλείστα όσα θέματα στο θέμα της δημοσιονομικής πειθαρχίας είμαι Γερμανόφιλος διότι να με συγχωρέσετε αλλά παγαίνω με τους νικητές... αυτούς που θα έλθουν διότι οι σημερινοί είναι ήδη στο δρόμο της φθοράς...

Είναι αναπόφευκτη συνεπώς η αποχώρηση όλων των μελών της Ευρωζώνης από το κοινό νόμισμα και η επιστροφή τους σε εθνικά νομίσματα. Αυτό θα γίνει αργά ή γρήγορα - αν και προσωπικά προβλέπω ότι θα γίνει γρηγορότερα από ό,τι νομίζομε. Οι καταρρεύσεις μεγάλων παγκοσμίων συστημάτων πολλές φορές διαρκούν χρονικά πολύ λιγότερο από ό,τι υποθέτουμε όταν είναι στις μεγάλες τους δόξες. (Βλ. πχ την κατάρρευση του συστήματος του ανατολικού μπλοκ.)

Η θνησιγένεια του ευρώ οφείλεται στο ότι δεν νοείται άσκηση νομισματικής πολιτικής ανεξάρτητα από την δημοσιονομική.

---Ούτε θνησιγένεια του Ευρώ υπάρχει ούτε ασφαλώς θα ευοδωθεί ως ευχή.

---Θα ληφθούν αναμφίβολα υπόψιν οι εμπειρίες της τρέχουσας περιόδου και τα πάμπολλα λάθη που έγιναν αλλά για να ενισχύσουν το Ευρώ και όχι για να το κονιορτοποιήσουν όπως οραματίζονται πολλά Αμερικανικής προέλευσης κέντρα εξουσίας που στην πραγματικότητα μισούν την Ευρώπη...

Γι΄ αυτό και οι πρώτες κινήσεις στις οποίες προέβησαν όλα τα κράτη που έγιναν ανεξάρτητα στην ιστορία του κόσμου ήταν να δημιουργήσουν δική τους σημαία και δικό τους νόμισμα!

Πώς είναι δυνατόν σε μία χρονική στιγμή του ευρωπαϊκού καπιταλισμού που είναι πασιφανές ότι χρειάζεται δημοσιονομική αιμοδοσία για να συνέλθει, εμείς, δηλ. τα μέλη της Ευρωζώνης, να είμαστε δέσμιοι κανόνων δημιουργημένων από κρατικούς τραπεζίτες, κανόνων προορισμένων να διαφυλάξουν την αφηρημένη αγοραστική αξία του νομίσματος, κανόνων δηλ. που στοχεύουν μονόπαντα στην... καταπολέμηση του πληθωρισμού ;;

---Αν είναι θέμα κρατικών τραπεζιτών τότε γιατί όλες οι ιδιωτικές τράπεζες κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν. Γιατί οι ιδιωτικές τράπεζες ενώ δανείζονται με αστεία επιτόκια δεν δανείζουν; Τότε γιατί οι ιδιωτικές τράπεζες, ενώ λαμβάνουν σωρηδόν εγγυήσεις του δημοσίου που είναι των φορολογουμένων, δεν δανείζουν του εγγυητές τους δηλαδή, αυτούς χάριν των οποίων αφήνονται να λειτουργούν... Σκεφτείτε ότι η ελληνική στήριξη πέρασε ήδη τα 70 δις Ευρώ!!!

Οι συνταγές των Ευρωπαίων αρμοδίων μπροστά στην τρέχουσα κρίση (συνταγές που εφαρμόζονται τώρα στη χώρα μας, ως πρώτη στη σειρά ασθενής) είναι σαν την εντολή του γιατρού που του φέρνουν στα επείγοντα περιστατικά έναν ασθενή που έχει εξαντληθεί από την απώλεια αίματος και αυτός διατάζει ...αφαίμαξη!

Ο ίδιος ο Μπαράκ Ομπάμα προσπάθησε σε διαδοχικές συναντήσεις του με τους Ευρωπαίους ηγέτες να τους πείσει για την ανάγκη οι Ευρωπαίοι να ξαναβάλουν μπροστά τις οικονομίες τους αλλά έπεσε σε ώτα μη ακουόντων.

---Πράγματι προσπάθησε ο Ομπάμα αλλά όπως είπατε το ευρωπαϊκό πρόβλημα είναι διαφορετικό από το Αμερικανικό... Άραγε γιατί λέτε και ξελέτε;

Αντίθετα από την Ευρώπη, η Αμερική, με τα πακέτα των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων που έριξε και θα συνεχίσει να ρίχνει στην αγορά, μπήκε ήδη στην ανάκαμψη : Το ΑΕΠ ανεβαίνει, ο αριθμός εργαζομένων ανέβηκε, το ποσοστό ανέργων μειώθηκε. (βλ. πρόσφατη αναφορά οικονομικής αποδόσεως α΄ τριμήνου 2010 ΗΠΑ από Γραφείο Προϋπ/σμού Κογκρέσου.)

---Σας το ξανάλεω κύριε Σεραφειμάκη ότι και Ελληνική κυβέρνηση έχει δώσει πιστωτικές εγγυήσεις προς τις εγχώριες τράπεζες που ξεπέρασαν τα 70 δισ Ευρώ

Ο Κέϋνς έδειξε τον δρόμο στην "νεο-φιλελεύθερη" Ουάσιγκτον. Ενώ οι ευρωπαϊκές οικονομίες βουλιάζουν αργά αλλά σταθερά -- με μόνη προοπτική αλλαγής να αρχίσουν να βουλιάζουν σταθερά και γρήγορα.

---Ο Κέυνς ήταν κερδοσκόπος και η κερδοσκοπία στην εποχή μας φάνηκε ότι είναι πολύ επικίνδυνο χόμπι!!!

Η Ελλάδα προορίζεται να γίνει το μαύρο πρόβατο του ευρωπαϊκού οικονομικού συστήματος. Όχι διότι οι Ευρωπαίοι είναι... ανθέλληνες (άλλο πρόσχημα διαρκούς βαυκαλισμού μας κι αυτό!) αλλά διότι είναι αδύνατον να δεχθούν ότι δημιούργησαν ένα τέρας. Έτσι, μία-μία οι χώρες του ευρωπαϊκού περιθωρίου, ξεκινώντας από την Ελλάδα, και συνεχίζοντας με Πορτογαλία, Ισπανία, και Ιταλία, θα οδηγηθούν βιαίως στην έξοδο, έως ότου το Ευρώ καταστεί απλά μία διαφορετική ονομασία για το γερμανικό μάρκο.

Εδώ να τονίσουμε ότι οι Γερμανοί δεν ευθύνονται, ούτε σαν λαός ούτε σαν κυβέρνηση, για τα οικονομικά δεινά της Ελλάδος, ούτε έχουν βέβαια καμία υποχρέωση να μας ..σώσουν!

Αλλά προσοχή! Ούτε και οι λογιστικές ταχυδακτυλουργίες του κ. Σημίτη που μας έδωσαν εισιτήριο για να μπούμε στο ευρώ φταίνε για το σημερινό μας χάλι. Ακόμη και εάν πραγματικά είχαμε τα μεγέθη που απαιτούντο, δεν έπρεπε να μπούμε στο Ευρώ.

Εν ολίγοις, η ταπεινή άποψη του υπογράφοντος είναι ότι η μόνη διέξοδος για την κρίση (για το πούμε χοντρικά και να δώσομε το έναυσμα για τον διάλογο που επειγόντως χρειαζόμαστε) είναι η συνταγή της Αργεντινής , δηλ. βασικά

1. Έξοδος από Ευρώ. (Παραμονή κατά τα λοιπά στην Ε.Ε.)
2. Επιστροφή σε εθνικό, ελληνικό νόμισμα. Πρόταση για την ονομασία του : μα τι άλλο; Δραχμή.
3. Επανάκτηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων μας, τα οποία εκχωρήσαμε στην Ευρ. Κεντρ. Τράπεζα όταν μπήκαμε στο Ευρώ.
4. Επαναδιαπραγμάτευση των χρεών προς τραπεζικούς οίκους,

---Αναρωτιέμαι αν φύγουμε από το Ευρώ με τι θράσος θα επαναδιαπραγματευτούμε τι;

---Θα τους έχουμε ήδη κάψει και μετά θα τους ζητάμε να κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μαζί μας; Μα είναι δυνατόν;

Είναι πιθανό για τον υπογράφοντα ότι, με αφορμή και δικαιολογία την έξοδο της Ελλάδος από την ευρωζώνη, θα βρουν ευκαιρία να την κοπανήσουν και 3-4 άλλα κράτη -κι αυτό για αρχή! Κάτι που θα είναι και λιγάκι διασκεδαστικό - στα χάλια μας.

Αυτά όμως, όσο και να φαίνεται απίστευτο, είναι τα... εύκολα.

Τα δύσκολα είναι αυτά που πρέπει να κάνομε μετά (και που μία Αργεντινή τα έκανε και όχι μόνο βγήκε από την κρίση αλλά επέστρεψαν και όλες οι τράπεζες γονυπετείς για νέες συνεργασίες μαζί της) και είναι αυτά που πρέπει να γίνουν για την τόνωση της ελληνικής οικονομίας.

---Η Αργεντινή δεν είδε καμία τράπεζα γονυπετή στο κατώφλι της, απολύτως καμία!!!

---Απλά, λόγω της μεγάλης δυνατότητας παραγωγής της Αργεντίνικης αγροτοβιομηχανίας που δεν καταστράφηκε αλλά λύγισε, έχουν πάντα ενδιαφέρον να βγάλουν νέα κέρδη... Σε εμάς από τι θα βγάλουν τα κέρδη οι τράπεζες κύριε Σεραφειμάκη;

Σ΄ αυτά έχομε αποδειχθεί επί δεκαετίες ανίκανοι. Εκεί που οι καλοί μας γείτονες Τούρκοι σημειώνουν ρυθμούς ανάπτυξης 10% ετησίως, εμείς βολοδέρνομε μεταξύ των αυτοδεσμεύσεων που αναλάβαμε από άγνοια κινδύνου και των ασθενειών του συστήματος της κρατικής μας μηχανής. Δεν έχω να προβλέψω τίποτα διότι το τι θα γίνει μετά εξαρτάται από το πόσο θάρρος έχουν και τι ποιότητας είναι οι πολιτικές ηγεσίες μας.

---Οι Τούρκοι αναπτύσσονται διότι έχουν σύγχρονους μηχανισμούς ή τουλάχιστον τους ασπάζεται η κρατική τους μηχανή. Στην Ελλάδα η κρατική μηχανή είναι ακόμα σε στάδιο που θα έλεγα ότι δεν έχει εφευρεθεί χαρακτηρισμός...

---Αυτό πρέπει να διορθώσουμε πρώτα, την υποβαθμισμένη λειτουργικά, και παραγωγικά δημόσια μας διοίκηση κύριε Σεραφειμάκη... Ελάτε εσείς που είσαστε ανώτατο στέλεχος μιας σημαντικής εταιρείας να το επιτύχουμε. Ίσως τότε να έχουμε απαιτήσεις και από τους Ευρωπαίους τραπεζίτες.

---Σήμερα όμως έχουμε τη φωλιά μας καμένη... Κάρβουνο την κάναμε και πρέπει να την ξαναχτίσουμε από την αρχή εδώ στην Ευρώπη που είναι το σπίτι μας αδιαφορώντας για τις τάχατε φιλικές παροτρύνεις των Αμερικανών που τις χαρακτηρίζει το στοιχείο της λυκοφιλίας...

Το μόνο ερώτημα πάντως είναι εάν αυτά θα τα κάνομε από μόνοι μας ή θα μας τα κάνουν άλλοι.

* Ο κ. Βασίλης Σεραφειμάκης είναι αντιπρόεδρος της Avinoil

Παναγιώτης Μπαζιωτόπουλος
Οικονομολόγος – Επιχειρησιακός ερευνητής

Τα κυβερνητικά ελλείμματα, οι επόμενοι "Μαύροι Κύκνοι"

Nassim Nicholas Taleb

(Το ακόλουθο κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ την 30η Ιουλίου 2010)

O Nassim Nicholas Taleb έγινε γνωστός για το περίφημο βιβλίο του «Ο Μαύρος Κύκνος: Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απίθανου» όπου πραγματεύεται την περιέργως τεράστια σημασία που μπορεί να έχουν τα μη προβλέψιμα γεγονότα στην καθημερινότητα μας.

Πρακτικά αναλύει και επαναλαμβάνει με την γνώση των χρηματοοικονομικών μαθηματικών διερεύνησης του κινδύνου αυτό που είχε πει τετρακόσια χρόνια πριν ο Francis Bacon, ότι δηλαδή, το μυαλό μας είναι φτιαγμένο για να μας εξαπατά: «Προσέχετε τις πλάνες στις οποίες πέφτουν εκείνοι που δεν διακρίνονται για τον πειθαρχημένο τρόπο σκέψης, έλεγε... Είναι εκείνοι που διαμορφώνουν τις μεγαλύτερες ανακρίβειες για τον κόσμο μας»

Πράγματι, το μυαλό μας δεν είναι δομημένο για να αντιμετωπίζει την (στατιστική) αβεβαιότητα παραδέχεται ο Taleb. Συνήθως πλάθουμε ιστορίες με τις οποίες καθορίζουμε την πορεία σε ένα δρόμο που δεν γνωρίζουμε και κατόπιν εμφανίζουμε αυτόν τον δρόμο ως βεβαιότητα... Αν είναι να μιλήσουμε για τα χρηματιστήρια, την αβεβαιότητα δηλαδή των αγορών, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν έχουμε ιδέα του γιατί οι αγορές πάνε πάνω ή κάτω σε μια δεδομένη χρονική στιγμή και η όποια εξήγηση προσπαθούμε να δώσουμε είναι μία εξαιρετικά απλοϊκή αν όχι απόλυτα λανθασμένη ερμηνεία των δεδομένων και των γεγονότων.

Το κακό είναι, λεει ο Nassim Nicholas Taleb, ότι τοποθετούμε μεγάλη έμφαση στο ότι, όσα συνέβησαν στο παρελθόν μπορεί να ξανασυμβούν... και έτσι διαμορφώνουμε ιστορίες για τον «εκατομμυριούχο της διπλανής πόρτας» που ξαφνικά γίνεται μοντέλο που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε με σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας.

Στην πραγματικότητα όμως τα σημαντικά γεγονότα είναι εξαιρετικά σπάνια και μη επαναλαμβανόμενα με τρόπο που θα μπορούσε να εξηγηθεί στατιστικά.

Τα συμβάντα αυτά τα ονομάζει «Μαύρους Κύκνους» αναφερόμενος σε μία άσκηση της φιλοσοφικής σκέψης του 17ου αιώνα.

Τότε λεει, επικρατούσε η αντίληψη ότι επειδή όλοι είχαν δει έναν άσπρο κύκνο αυτό αποτελούσε τη βάση της παραδοχής ότι όλοι κύκνοι είναι εξ ορισμού άσπροι.

Ποια ήταν όμως η πιθανότητα να υπάρχει και μαύρος κύκνος; Αδύνατον να καθοριστεί τουλάχιστον μέχρι το 1697, οπότε βρέθηκε ο Cygnus Αtratus (ο Μαύρος Κύκνος) της Αυστραλίας.

Κατ’ αντιστοιχία είναι αδύνατον να υπολογιστούν τα περισσότερα από τα μεγάλα γεγονότα και μπορεί εμείς να καταφεύγουμε σε ιστορίες και γενικεύσεις που μας ικανοποιούν συναισθηματικά, με την εξήγηση που δίνουμε, αλλά στην ουσία πρόκειται για άχρηστες ανοησίες. Τα γεγονότα στην ιστορία δεν έρπουν ακολουθώντας με κάποια λογική το ένα το άλλο αλλά πηδούν διαμορφώνοντας το τι θα συνέβαινε στη χώρα της Υπερβολής (Extremistan) ενώ εμείς κάναμε τις υποθέσεις μας ακολουθώντας ότι θα συνέβαινε στη χώρα της Μετριότητας (Mediocristan)

Ο Taleb επανέφερε πρόσφατα την συλλογιστική του Μαύρου Κύκνου στον προβληματισμό για τα Κυβερνητικά ελλείμματα. Οι Μαύροι Κύκνοι είναι ακριβώς αυτά, ισχυρίζεται σε συνέντευξη που έδωσε για τον ιστότοπο του περιοδικού Business week. Τις θέσεις του μάλιστα αυτές τις συμπεριέλαβε σε επανέκδοση του βιβλίου του «Ο Μαύρος Κύκνος: Ο αντίκτυπος του εξαιρετικά απίθανου» ως πρόσθετο δοκίμιο αναφερόμενο στην «Ευρωστία και στο Εύθραυστο».

Να θυμίσω ότι αυτήν ακριβώς την πρόβλεψη είχε κάνει και ο δικός μας Μίμης Ανδρουλάκης, που αφού ενσωμάτωσε το σκεπτικό του Ταλεβ στη συλλογιστική του βιβλίου του «ΛΕΥΚΟ ΚΟΤΣΥΦΙ BLUE TREE ΜΑΥΡΟ ΚΑΡΑΒΙ» υπερθεματίζοντας στην αδυναμία της πραγματικής πρόβλεψης, προειδοποίησε ότι στην επόμενη φάση της κρίσης οι Μαύροι Κύκνοι θα είναι οι χώρες με τα Κυβερνητικά ελλείμματα. Το είπε δυο χρόνια πριν τον Taleb βασιζόμενος στα προφανή που οι πολλοί και οι τότε Κυβερνητικοί προσπαθούσαν να αγνοήσουν κρύβοντας το κεφάλι τους στην άμμο

Στο πρόσθετο δοκίμιο της επανέκδοσης ο Taleb αναφέρθηκε σε 10 Αρχές για την δημιουργία μιας κοινωνίας Μαύρων Κύκνων. Σύμφωνα με μία από αυτές τις αρχές «οι πολίτες δεν πρέπει να εξαρτώνται από χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία ως ‘αποθήκη’ αξίας ούτε να στηρίζονται στις συμβουλές ‘εμπειρογνωμόνων’ για τη συνταξιοδότησή τους»

Επεξηγώντας, βλέπει τους πολίτες να οδηγούνται στο να επενδύουν σε κινητές αξίες που δεν καταλαβαίνουν από ανθρώπους που επίσης δεν καταλαβαίνουν αρκετά τους ενδεχόμενους κινδύνους. Η χρηματιστηριακή αγορά είναι ίσως το καλύτερο πράγμα στον κόσμο, αλλά οι πραγματικοί κίνδυνοι της χρηματιστηριακής αγοράς είναι κατά πολύ μεγαλύτεροι από τις παραστάσεις του καθενός. Αυτό οδηγεί σε πολύ παράξενες καθημερινές ιστορίες όπως για παράδειγμα, στον αρτοποιό, που είναι εξαιρετικά παρανοϊκός με τους προμηθευτές του και πολύ προσεκτικός στους κινδύνους προστατεύοντας την επιχείρησή του με την κατάλληλη ασφάλιση. Κάποια στιγμή όμως ο αρτοποιός αποφασίζει να, βάλει 122.000 δολάρια σε μία επενδυτική εταιρεία (fund) για την οποία δεν γνωρίζει τίποτα, βάση μεθόδων μέτρησης κινδύνου για τις οποίες επίσης δεν γνωρίζει τίποτα, που επενδύει τα κεφάλαια της σε εταιρείες που ελάχιστοι άνθρωποι ξέρουν πολλά...

Οι άνθρωποι, λεει ο Taleb, χρησιμοποιούν «τρόπους μέτρησης κινδύνου» χωρίς να συνειδητοποιούν ότι δεν μοιάζουν με τους τρόπους που μετριέται η θερμοκρασία ή η απόσταση. Κάνουν ουσιαστικά μια κερδοσκοπική εκτίμηση ενός μελλοντικού γεγονότος αλλά αυτή δεν είναι μέτρηση, είναι εκτίμηση. Και όπως είδαμε με την BP (BP), το τραπεζικό σύστημα, και με την Toyota (TM), οι εταιρείες έχουν την τάση να κρύβουν τους κινδύνους από τους αναλυτές.

Έτσι, κάποιος που είναι εξαιρετικά προσεκτικός και συνετός στη διαχείριση των δικών του υποθέσεων συμβαίνει να είναι εντελώς απρόσεκτος στο να επενδύει το ήμισυ των αποταμιεύσεων του στο χρηματιστήριο.

Επιμένω επομένως στο να επαναλαμβάνω: Μην χρησιμοποιείτε το χρηματιστήριο ως ‘αποθήκη’ επενδυτικής αξίας. Έχει πολύ περισσότερους κινδύνους από ό,τι νομίζετε.

Όταν ο δημοσιογράφος του Businessweek.com αναφέρθηκε σε ένα πρόσφατο συνέδριο επενδυτών και διαχειριστών Αμοιβαίων Κεφαλαίων (Mutual Funds), στα τέλη του περασμένου Ιουνίου, όπου σημαντικός αριθμός των παρισταμένων αναφέρθηκε στην ύπαρξη «Μαύρων Κύκνων» και αναρωτήθηκε αν καταλαβαίνουν τι είναι αυτοί οι Μαύροι Κύκνοι, ο Taleb απάντησε χωρίς δισταγμό: Όχι δεν καταλαβαίνουν!!!

Η ιδέα μου συνέχισε για τους «Μαύρους Κύκνους» είναι πολύ διαφορετική. Όταν νομίζω ότι κάποιος δεν τους κατανοεί, είμαι βέβαιος πως ό,τι κακό συμβαίνει θα είναι Μαύροι Κύκνοι για αυτόν, αλλά Λευκοί Κύκνοι για μένα.

Στην ερώτηση του «Τι πρέπει να κάνουμε με τις οικονομίες μας;» Ο Taleb ήταν εξίσου ισοπεδωτικός, απρόβλεπτος αλλά και ενδιαφέρων.

Έχουμε είπε αποκτήσει την κουλτούρα των χρηματοοικονομικών. Οι άνθρωποι πιστεύουν πως πρέπει να βγάζουν χρήματα από τις αποταμιεύσεις τους και όχι από τη δική τους επιχείρηση. Έτσι, μπορείτε να δείτε οδοντιάτρους οι οποίοι είναι περισσότερο traders παρά οδοντίατροι. Μα ο οδοντίατρος θα πρέπει να φτιάχνει δόντια και ό,τι κάνει στο πλαίσιο της χρηματιστηριακής αγοράς να το κάνει κύρια για ψυχαγωγία.

Οι άνθρωποι συνέχισε πρέπει να έχουν τρεις βασικές πηγές ή κατηγορίες εσόδων.

1. Η πρώτη είναι η επιχείρησή τους ή το επάγγελμά τους το οποίο πρέπει να κατανοούν αρκετά καλά. Ας επικεντρωθούν σε αυτή.
2. Η δεύτερη είναι οι αποταμιεύσεις τους. Ας βεβαιωθούν ότι τις διατηρούν.
3. Η τρίτη είναι η κερδοσκοπική δραστηριότητα: Ό, τι είναι πρόθυμοι να χάσουν, μπορούν να το επενδύσουν όπου θέλουν.

Στην επόμενη ερώτηση του δημοσιογράφου για τις κατηγορίες επενδύσεων που θα μπορούσαν να αποδειχτούν εύθραυστες, ιδιαίτερα όταν ελλοχεύει ο πληθωρισμός και ποιες είναι οι πηγές αστάθειας που θα πρέπει να προσέξει ο επενδυτής, ο Taleb έδωσε μια αναπάντεχα επίκαιρη απάντηση για τα δημόσια ελλείμματα.

Η σημαντικότερη πηγή αστάθειας είπε, είναι τα δημόσια ελλείμματα. Για να σας δώσω μια αναλογία: Φανταστείτε ότι έχετε συχνά αεροπλάνα που προσγειώνονται με δύο ώρες καθυστέρηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν έχετε ηφαίστεια, μπορεί να υπάρχει καθυστέρηση για δύο ή και για τρεις εβδομάδες. Πόσο συχνά όμως προσγειώνεστε δύο ώρες νωρίτερα; Ποτέ!!! Το ίδιο συμβαίνει και με τα ελλείμματα. Τα σφάλματα των Κυβερνήσεων τείνουν να πηγαίνουν προς τη μία κατεύθυνση και όχι προς την άλλη. Όταν έγραψα το «Μαύρο Κύκνο», συνειδητοποίησα πως υπήρχε μια τεράστια προκατάληψη με τον τρόπο που οι άνθρωποι εκτιμούν τα ελλείμματα και κάνουν προβλέψεις. Οι κυβερνήσεις που προσπαθούν να παρουσιάσουν πλεόνασμα δεν τα καταφέρνουν σχεδόν ποτέ.

Το πρόβλημα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο. Πρόκειται για πυραμίδα Ponzi με λογαριθμική αύξηση. Οι κυβερνήσεις χρειάζονται όλο και περισσότερο χρέος για να μείνουν ακριβώς εκεί που είναι εξυπηρετώντας απλά τις υπάρχουσες ανάγκες. Αυτό που πρόδωσε το Bernard Madoff θα προδώσει και τις κυβερνήσεις. Πρέπει να βρίσκονται νέα κορόιδα όλη την ώρα. Και δυστυχώς ο κόσμος δεν έχει άλλα κορόιδα.

Στη ερώτηση αν αυτό που υποτίθεται ότι είναι η ασφαλέστερη περιοχή για επενδύσεις, το δημόσιο χρέος, κατήντησε πλέον η πιο επικίνδυνη; ο Taleb γίνεται ακόμα ποιο αποκαλυπτικός.

Εκτός αν επενδύσετε λέει στο νόμισμα της χώρας σας ή σε πολύ βραχυπρόθεσμα γραμμάτια του Δημοσίου (Treasury bills), ναι είναι πολύ επικίνδυνες οι επενδύσεις στο δημόσιο χρέος. Όταν έχετε υπερπληθωρισμό, ελλείμματα ή προβλήματα χρέους, μόνο τα βραχυπρόθεσμα γραμμάτια μπορούν να σας δώσουν υψηλά επιτόκια και να σας αποζημιώσουν για τον πληθωρισμό ή οποιαδήποτε άλλη απόδοση στην οποία έχετε χάσει.

Να γνωρίζετε όμως ότι στις περιπτώσεις που οι κυβερνήσεις (αναφέρεται στις εκτός ΕΕ) μπορούν να τυπώνουν δικό τους χρήμα, όπως πράττουν τελευταία οι ΗΠΑ, ο κίνδυνος είναι σημαντικότερος από μια αύξηση των επιτοκίων παρά από μια πιθανή χρεοκοπία.

Στην ερώτηση αν μερικοί άνθρωποι έχουν μπερδευτεί με τους Μαύρους Κύκνους και νομίζουν ότι τίποτα δεν μπορεί να προβλεφτεί, ακόμα και αν πρόκειται για συνέπεια αλληλοεξαρτώμενων γεγονότων, ο Taleb απάντησε:

Ένας Μαύρος Κύκνος για τη γαλοπούλα δεν είναι Μαύρος Κύκνος για τον χασάπη. Για κάποιον πολύ αφελή, ορισμένα γεγονότα ενδέχεται να είναι Μαύροι Κύκνοι. Για κάποιον όμως που έχει προειδοποιηθεί, δεν πρόκειται για Μαύρους Κύκνους διότι είναι πολύ πιθανό να έχει ασφαλιστεί (hedged) απέναντί τους.

Τελικά ο Taleb, ερωτηθείς για την άποψή του σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις του χρηματοοικονομικού τομέα της Αμερικής που επιχειρεί ο Πρόεδρος Ομπάμα, απάντησε:

Δεν μου αρέσουν οι περίπλοκες ρυθμίσεις που επιχειρούνται. Νομίζω ότι δεν έχουμε ανάγκη από χρηματοοικονομική μεταρρύθμιση. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια από - χρηματοοικονομοποίηση. Αυτό που πρέπει να κάνουμε δηλαδή είναι να ανεξαρτοποιήσουμε την κοινωνία από τον εναγκαλισμό της χρηματοοικονομικής κοινότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί πολύ εύκολα με τη μετατροπή του χρέους σε συμμετοχική αξία (equity). Οι τράπεζες έχουν συμφέρον στη δημιουργία χρέους, αλλά η συμμετοχή της κοινωνίας στον πλούτο είναι πολύ πιο σταθερή από το χρέος!

Επομένως, τα πραγματικά προβλήματα δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Θεωρώ ότι κάνουν κάτι που ήταν ήδη περίπλοκο ακόμη πιο περίπλοκο. Χρειαζόμαστε μεν κάποιες θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις αλλά όχι πολύ συγκεκριμένες κατευθύνσεις για το πώς θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε.