Το πρόβλημα της παιδείας δεν είναι tabula rasa (tab•u•lae ra•sae)

(Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ στις 13 Φεβρουαρίου 2009)

δεν είναι δηλαδή η ανάγκη της εξ αρχής θεώρησης* των θεμάτων που βασανίζουν την εκπαιδευτική κοινότητα και το σύστημα που την διέπει.

Οι αναγνώστες του προηγούμενου άρθρου μου «Περί φιλομαθείας και μάθησης» θα θυμούνται την διατύπωση ότι η μάθηση διαμορφώνεται σε δυο στάδια απο τα οποία στο πρωτο ωριμάζει και ασκείται η αντίληψη για το περιβάλλον ενω στο δεύτερο διαμορφώνεται η δυνατότητα επίδρασης επάνω σε αυτό το περιβάλλον ώστε η ζωή του ανθρώπου να αλλάξει και να βελτιωθεί διότι ο άνθρωπος δεν προορίζεται για να μιμείται αλλά για να δημιουργεί...

Ακούγοντας επομένως την περί της εξ αρχής θεώρησης των θεμάτων της εκπαιδευτικής κοινότητας κατά την εισαγωγή των νέων στην τρίτη βαθμίδα, εξεπλάγην όχι λόγω της καλής προαίρεσης του νέου και συμπαθέστατου υπουργού κυρίου Σπηλιωτόπουλο αλλά λόγω του τεραστίου έργου που αναλαμβάνει...

Αν υπήρχε μια συμβουλή προς τον κύριο Υπουργό θα ήταν η ανάγκη συνειδητοποίησης του τι σημαίνει να ξεκινά κάποιος απο την αρχή, αγνοώντας την τεράστια εμπειρία και γνώση που έχει ήδη συσσωρευτεί απο τις συνεχείς προσπάθειες αναβάθμισης του υπάρχοντος συστήματος εισαγωγικών εξετάσεων και τις αιτίες που όλες ανεξαιρέτως οι προηγούμενες αναβαθμίσεις έληξαν με υποβάθμιση...

Αναμφίβολα οι κύρια πάσχοντες ήσαν οι γενιές των εκπαιδευθέντων αλλά δεν μπορώ να φανταστώ πως μόνο αυτοί έπασχαν σε μια σχέση που συμπεριλαμβάνει και τους διδάσκοντες.

Δεν μπορώ να αντιληφτώ πως οι σημερινοί εκπαιδευτικοί της μεσαίας και της ανώτατης βαθμίδας δεν υποφέρουν εξίσου, ζώντας καθημερινά την αποτυχία ενός συστήματος του οποίου οι ίδιοι αποτελούν την κινητήρια δύναμη...

Το να πάσχει όμως κάποιος και μάλιστα επι μακρόν σημαίνει ότι διαμορφώνει μια τεράστια εμπειρία που με την λειτουργία της νόησης προσφέρει την γνώση για τα αίτια του κακού (πρώτη βαθμίδα της μάθησης) αλλά και τον τρόπο που τα αιτία του κακού, του αναποτελεσματικού δηλαδή μηχανισμού των σημερινών εισαγωγικών εξετάσεων, θα αντιμετωπιστούν (δεύτερη βαθμίδα της μάθησης όπου ο άνθρωπος ενεργεί για να βελτιώσει το περιβάλλον του)

Και όμως μόνο αν διαβάσει κανείς τις απόψεις της ΟΛΜΕ, του βασικού δηλαδή συνδικαλιστικού οργάνου των Εκπαιδευτικών της μέσης εκπαίδευσης απορεί με τις θέσεις και τη λογική της...

Τελευταία, όταν ερωτώνται, έχουν την τάση να επαναλαμβάνουν... Μα εμείς κάναμε τις προτάσεις μας, ότι είχαμε να πούμε το καταθέσαμε και δεν εισακουσθήκαμε... λες και θα ήταν ιδιαίτερα κοπιώδες να επαναδιατυπώσουν τις προτάσεις τους χάριν ενός ευρύτερου κοινού ώστε να τις πληροφορηθούμε και εμείς που δεν έχουμε παρά ρόλο ενδιαφερόμενου γονέα ή απλού παρατηρητή στα όσα συμβαίνουν στην εκπαιδευτική κοινότητα.

Φαίνεται ότι ο λαός, ο λαουτζίκος κατά την ΟΛΜΕ, δεν πρέπει να γνωρίζει τα εσωτερικά των προσθέσεών της για την βελτίωση του εκπαιδευτικού μας συστήματος...

Η ΟΛΜΕ επομένως δεν προσφέρει πλατφόρμα ούτε για το πρώτο στάδιο μάθησης, αφού δεν ενδιαφέρεται να επικοινωνήσει την αναγκαία γνώση και εμπειρία των προβληματισμών που εκείνη διέγνωσε και εξετέθη μαζικά και επι σειρά δεκαετιών ως συλλογικό όργανο των εκπαιδευτικών.

Βλέπουμε λοιπόν ένα πρώτο δείγμα ακραίων τοποθετήσεων... Απο την μια, δια στόματος του Υπουργού, προτείνεται η εξ’αρχής διαμόρφωση των θέσεων που θα ολοκληρώσουν το πρωτο επίπεδο μάθησης, σε ότι δηλαδή θα συνίσταται η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και απο την άλλη οι επαΐοντες αρνούνται να συνεισφέρουν σε αυτό, αφού ήδη το προσέφεραν αλλά ατυχώς καταχωρήθηκε ατελέσφορα στα σκοτεινά κιτάπια του Υπουργείου Παιδείας...

Η προσκόλληση σε εμμονές ήταν στο παρελθόν η κύρια αιτία πολώσεων αφού διατηρούσε τους συνομιλητές μακράν της εκάστοτε τραπέζης των συζητήσεων. Η αδιαλλαξία των εμπλεκομένων απέτρεπε απο το να φτιαχτεί ένα σύστημα εξετάσεων που θα ανεξαρτοποιούσε το Λύκειο απο το Πανεπιστήμιο. Ενα ευέλικτο σύστημα εξετάσεων που θα επέτρεπε στον καθένα να παρακολουθεί την προπαρασκευαστική διαδικασία κατά βούληση, ακόμα και αν είχε αφήσει επι μακρόν το λύκειο για την βιοπάλη και αποφάσιζε ξαφνικά οτι μόνο με την Πανεπιστημιακή μόρφωση θα καλυτέρευε τη ζωή του.

Αλλά ας δούμε και ἐνα άλλο δείγμα ακραίων θέσεων και εμμονών...

Απο τη μια έχουμε τον εξαίρετο κατά τα άλλα καθηγητή και συγγραφέα Θάνο Βερέμη, πρόεδρο του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ) και απο την άλλη τον γλυκομίλητο επίσης καθηγητή, γνωστότερο για τα λεξικά της Ελληνικής Γλώσσας κύριο Μπαμπινιώτη που πρόσφατα ανέλαβε την ευθύνη του εξ αρχής διαλόγου για το Νέο Λύκειο και το εξεταστικό σύστημα εισαγωγής στα Πανεπιστήμια.

Ο κύριος Βερέμης διατυμπανίσει οτι θέλει τις εξετάσεις μέσα στο Λύκειο, κάτι σαν το διεθνές δίπλωμα ΙΒ δηλαδή, γνωστό και ως International Baccalaureate.

Ο κύριος Μπαμπινιώτης επιμένει στο να τα αλλάξει όλα κάνοντας το σημερινό σύστημα αγνώριστο..., δανειζόμενος στοιχεία απο το βρετανικό σύστημα εισαγωγής όπου οι ενδιαφερόμενοι για την ανώτατη εκπαίδευση αποκτούν σε ανεξάρτητα εκπαιδευτικά κέντρα τα λεγόμενα Γενικά Αποδεικτικά Σπουδών πρώτης βαθμίδας ή General Certificates of Education (GCE) Α level, ανεξάρτητα με το πότε ολοκλήρωσαν την βασική τους εκπαίδευση.

Είναι κατόπιν έργο και ευθύνη ενός κεντρικού εξεταστικού σώματος, απόλυτα ανεξάρτητου απο τα Πανεπιστήμια, να διενεργεί τις τακτικές εξετάσεις για τα GCE και οι ενδιαφερόμενοι να συμμετέχουν σε οσα μαθήματα αιτούνται ή αντέχουν, προσμένοντας σε καλλίτερη κατάταξη στα επιλεγόμενα Πανεπιστήμια.

Σε αντίθεση, το ΙΒ είναι ολιγότερο ευέλικτο δημιουργώντας εξ αντικειμένου δυσκολίες σε όσους άφησαν την βασική εκπαίδευση και δεν έχουν την ευχέρεια να επανέλθουν σε λυκειακού τύπου εκπαιδευτική ρουτίνα για την απόκτηση της επιλεγόμενης δέσμης μαθημάτων.

Οι θέσεις των δυο καθηγητών φαίνεται εξ αντικειμένου ότι διίστανται ενώ οι πομπώδεις αντεγκλήσεις για τα καθήκοντα του καθενός..., «Είμαι ο Καραμανλής του ΕΣΥΠ και ο Μπαμπινιώτης ο Υπουργός Παιδείας...» δηλώνει αυτάρεσκα ο κύριος Βερέμης, διαμορφώνουν κλίμα έλλειψης συνεργασίας.

Φαίνεται πως δεν είναι δυνατόν να ξεκινάς παραγωγικό διάλογο για την αναβάθμιση της παιδείας είτε απο μηδενική βάση είτε απο έμμονα κατοχυρωμένες τοποθετήσεις...

Θα ήταν προτιμότερο αν η συζήτηση ξεκινούσε απο εκείνο το επίπεδο γνώσεων και εμπειριών που προσφέρουν άλλες χώρες χωρίς αυτές να αποτελούν θέσφατα μιας ανελαστικής και αντιπαραγωγικής διελκυστίνδας τοποθετήσεων.

Δεν είναι όμως μόνο το σύστημα εξετάσεων που χωλαίνει αλλά και ο περιβάλλον χώρος που αν δεν βελτιωθεί, το νεο σύστημα θα έχει την τύχη μιας εξωμήτριου σύλληψης, υψηλό δηλαδή ποσοστό αποτυχίας.

Σε άλλες χώρες τα συστήματα εξετάσεων στηρίζονται στην ελευθερία των Πανεπιστημιακών να ορίζουν τον αριθμό των εισαγομένων, με τα Υπουργεία Παιδείας να σέβονται και να απέχουν αυτών των αποφάσεων. Δεν είναι δυνατόν το κάθε υπουργείο να έχει πατερναλιστικό ρόλο σε θέματα που δεν γνωρίζει ως απλός διοικητικός μηχανισμός.

Στο παρελθόν υπήρξαν υπερβολές και συστηματικές παρεμβάσεις στα εσωτερικά των Ελληνικών πανεπιστημίων που σε καμία περίπτωση δεν θεωρούνται ανεξάρτητα και αυτοδιοικούμενα όπως θα έπρεπε...

Οι Πανεπιστημιακοί δεν είναι δυνατόν να διατηρούν ρόλο αποδέκτη κάθε υπόδειξης ενός γραφειοκρατικού Υπουργείου Παιδείας. Θα πρέπει να έχουν την ευχέρεια και την ευθύνη των αποφάσεών τους ώστε ο προσδιορισμός π.χ. του αριθμού των θέσεων και της εξ αυτού ποιότητας των σπουδών να τους αφορά και να τους βαρύνει.

Η δεύτερη βαθμίδα της μάθησης θα πρέπει να γίνει επομένως το απόλυτο κτήμα οχι μόνο των εκπαιδευομένων αλλά και των εκπαιδευτών αν προσδοκάμε να αλλάξει η παιδεία μας με τις γνώσεις που αυτοί απέκτησαν και δίδαξαν.

Με το να απαγορεύεται ή να εμποδίζεται θεσμικά η άσκηση του δεύτερου σταδίου μάθησης, οι εκπαιδευτικοί μας και δη οι Πανεπιστημιακοί, υποβιβάζονται σε υπαλλήλους με στείρα αντίληψη για την παιδεία που σε καμία συζήτηση απο tabula rasa δεν θα μπορέσει να εξυγιανθεί και να πρωτοπορήσει...

* Σημείωση:

Η μεσαιωνική λατινική έκφραση «tabula rasa» σημαίνει αδιαμόρφωση σκέψης πριν την έκθεση σε παραστάσεις ή την απόκτηση εμπειριών οπότε το μυαλό είναι άγραφος χάρτης.