Η ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Οικονομική πολιτική και άλλες φαιδρότητες...

To κείμενο που παρατίθεται είχε ως αφορμή κάποιες θέσεις του Κωστή Παπαδημητρίου, της Καθημερινής, για το σημαντικότερο θέμα οικονομικής πολιτικής της περιόδου, την διαχείριση της τρέχουσας πιστωτικής κρίσης.

Το κείμενο του Κωστή Παπαδημητρίου (που παρατίθεται μετά την τρέχουσα εισαγωγή) αν και δεν ξεχωρίζει για την δύναμη της οικονομικής του ανάλυσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της παρουσίασης των διαφορετικών θέσεων των δυο μεγάλων τραπεζιτών, του Μπερνάνκι της FED και του Ζαν Κλοντ Τρισέ, της ΕΚΤ.

Ο Μπερνάνκι φαίνεται ρεαλιστής και αντιμετωπίζει την κατάσταση με μεγαλύτερη εγρήγορση σε πιθανή αντιστροφή του κλίματος. Λειτουργεί ακριβώς όπως ένας καλός οδηγός Formula1. Πατάει γκάζι στις ευθείες και φρένο στις στροφές. Έτσι είναι καλύτερα προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τυχόν αναποδιές και απρόσμενες καταστάσεις ακόμα και αν ακολουθεί λανθασμένη πολιτική...

Αντίθετα ο Ζαν Κλοντ Τρισέ, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές εμμονές του, που ποτέ δεν ανέδειξαν την Ευρώπη σε οτιδήποτε το ξεχωριστό μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενω πάντα την ενεχυρίαζαν στις διαθέσεις των αμερικανών, αποφεύγει τις συγκινήσεις της έξυπνης οδήγησης διοτι φοβάται, έτσι ισχυρίζεται..., τον πληθωρισμό.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κύριος Τρισέ αγνοεί τους ιδρυτές της Αυστριακής Οικονομικής σχολής και τους συνεχιστές τους στη Σχολή του Σικάγου που διέπρεψαν την δεκαετία του 80 με την θεωρία της προσμονής ως γενεσιουργού αιτία του πληθωρισμού. (Expectations Theory)

Αν είχε διαβάσει ο κύριος Tρισέ το βασικό εγχειρίδιο του Milton Friedman για το πως διαμορφώνεται ο πληθωρισμός δεν θα είχε κανένα φόβο απέναντί του.

Θα αντιλαμβάνονταν τότε ότι ο γενεσιουργός παράγων του σημερινού κινδύνου για πληθωριστικές τάσεις είναι εξωγενής (εισαγόμενος) και άρα εντελώς διαφορετικός απο τον εγγενή.

Θα αντιλαμβάνονταν επίσης ότι ο σημερινός πληθωρισμός (για τη ακρίβεια φόβος πληθωρισμού, διότι τα υπάρχοντα στοιχεία δείχνουν πτώση του μεσοσταθμισμένου δείκτη το 2007 έναντι αυτού του 2006) είναι σε τεράστιο ποσοστό τεχνητός εφόσον οι τιμές του πετρελαίου είναι επίσης αποτέλεσμα, σε μεγάλο ποσοστό κερδοσκοπικών παιχνιδιών και οχι πραγματικών αιτίων.

Αναμφίβολα όταν μέσα σε μια δεκαετία η τιμή του πετρελαίου δεκαπλασιάζεται, αυτό δεν οφείλεται σε αύξηση των πραγματικών αναγκών διότι δεν υπάρχει καμία ζήτηση που σε δέκα χρόνια δεκαπλασιάζεται σε τομείς βαριάς βιομηχανίας και βασικών ανθρώπινων αναγκών.

Ο κύριος Τρισέ αγνοεί αυτό το γεγονός, αγνοεί την διαφορετικότητα των αιτιών του πληθωρισμού που εκείνος αναμένει... σε μια Ευρώπη που γονατίζει απο αδυναμία να αναπτυχθεί... λόγω της υπερβολικά δυσανάλογης θέσης του Ευρω έναντι των λοιπών νομισμάτων.

Κατά την ανάλυση του κυρίου Τρισέ, το σημερινό φαινόμενο της Ευρώπης θα έπρεπε να είναι ο στασιμοπληθωρισμός τον οποίο όμως θα έπρεπε να αντιμετωπίσει συνεργαζόμενος και οπωσδήποτε σε συνεννόηση με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις όπως π.χ. η δημοσιονομική περικοπή φόρων ή η ενδυνάμωση των κρατικών παρεμβάσεων στα πλαίσια μιας Κευνσιανικής οικονομικής πολιτικής.

Ως ακραίος μονεταριστής όμως, με την άκρως συντηρητική νοοτροπία που διακρίνει το ξεπερασμένο καθεστώς λειτουργίας της ΕΚΤ, αφιερώνεται στην ενίσχυση των τραπεζών είτε με άμεση χρηματοδότηση των ελλειμμάτων τους είτε με συντήρηση ή ακόμα και αύξηση των επιτοκίων.

Ο κύριος Τρισέ κάνει αυτό που δεν θα έκανε ούτε ένας συντηρητικός οικονομολόγος διότι εκείνος τουλάχιστον θα έκανε ορθότερη διάγνωση της σημερινής Ευρωπαϊκής κατάστασης και θα ήξερε οτι στην σημερινή Ευρώπη δεν υπάρχει η γενεσιουργός αιτία του πληθωρισμού, η αιτία του αναμενόμενου πληθωρισμού... ενω η πιστωτική κρίση αφαιρεί κάθε δικαιολογία για κάτι τέτοιο εξισορροπώντας ακόμα και τις κερδοσκοπικές αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου.

Ο κύριος Τρισέ επιτρέπει, με τις άγονες εμμονές του, στην Αμερική να επουλώνει σιγά-σιγά τις πληγές που δημιούργησε η υπεραισιοδοξία της οικονομικής πολιτικής του Γκρινσπαν η οποία ήταν αναμενόμενο να οδηγήσει σε ύφεση μετά απο δεκαετή υπερανάπτυξη σε ένα κόσμο που δεν ξεπρόβαλε από μια παγκόσμια καταστροφή, όπως ένας παγκόσμιος πόλεμος, ώστε να έχει τη δύναμη να την συντηρήσει επι μακρότερο...

Επομένως, στην Ευρώπη του άκρατου συντηρητισμού, οχι μόνο σε οικονομικές θεωρήσεις αλλά και σε διοικητικές πρακτικές, όπου καμία διοικητική πρωτοβουλία δεν φαίνεται να έχει ουσιαστικό πλεονέκτημα έναντι των Αμερικανικών πειραματισμών που ακόμα και οταν αποτυγχάνουν δείχνουν τη διαφορά δυναμικής, Τραπεζίτες όπως ο κύριος Τρισέ δεν έχουν θέση και θα έπρεπε να στερούνταν και του λόγου στα ευρωπαϊκά πράγματα.

Η ελλιπής κατανόηση των αιτίων που δημιουργούν τον πληθωρισμό, η διαφορά του εισαγόμενου απο τoν εγγενή πληθωρισμό, η σταδιακή μείωση της δυναμικής των Ευρωπαϊκών επιχειρήσεων να ανταγωνιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο χάριν των λανθασμένων τακτικών της ΕΚΤ, περιχαρακώνουν την Ευρώπη στο κάστρο του απομονωτισμού της προσφέροντας μόνο ψευδαισθήσεις απο το «ισχυρό» Ευρώ που πολυ σύντομα θα μπορούσε να μετατραπεί σε ασθενές Ευρώ όπως και οι τιμές του πετρελαίου διότι έτσι απλά άλλαξε η διάθεση των κερδοσκόπων.

Σε μία τέτοια κατάσταση, ενω τα μονεταριστικά τερτίπια είναι γρήγορα στο να φρενάρουν την επίπλαστη οικονομία του χρήματος, η αποτελεσματικότητά τους στην αναζωογόνηση της πραγματικής οικονομίας είναι ισχνή με κίνδυνο στην αγχωμένη πορεία προς ένα αναπτυξιακό στόχο να δημιουργούν τον φοβικό πληθωρισμό που τόσο ήθελαν να αποφύγουν.

Σε αυτή την περίπτωση ο κύριος Τρισέ θα έχει κάνει μια λαμπρή πορεία στην ΕΚΤ αλλα θα φέρει ακέραιη την ευθύνη μιας ακόμα χαμένης ευκαιρίας να παύση να τελεί η Ευρώπη σε ρόλο δεύτερο του Αμερικανικού.

Αλλα μήπως αυτός είναι ο πραγματικός του ρόλος οπότε και η εντύπωση οτι υπάρχει ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Οικονομική πολιτική είναι μια ακόμα ψευδαίσθηση;


Ο Ιαπωνικός εφιάλτης του κ. Μπερνάνκι
Ποιες είναι οι βασικές αιτίες που προκάλεσαν τη μείωση των επιτοκίων

Του Κωστή Παπαδημητρίου

Πώς εξηγείται η αλλαγή στάσης της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας Federal Reserve και η ασυνήθιστα μεγάλη μείωση των επιτοκίων κατά 0,75 εκατοστιαίες μονάδες; Γιατί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) επιμένει να μην προχωράει σε μείωση των επιτοκίων; Πέρα από τις διαφορετικές συνθήκες στις δύο οικονομίες, φαίνεται ότι ο Αμερικανός Μπεν Μπερνάνκι και Ευρωπαίος Ζαν Κλοντ Τρισέ -οι πρόεδροι των δύο κεντρικών τραπεζών-φοβούνται διαφορετικά πράγματα, ή για την ακρίβεια αυτό που κρατάει τον ένα, κινητοποιεί τον άλλο. Μήπως ο κ. Μπερνάνκι φοβάται κάτι πολύ περισσότερο από τον κ. Τρισέ; Από τη μια πλευρά, ο κ. Τρισέ επιμένει να ανησυχεί για τις πληθωριστικές πιέσεις, που τροφοδοτούνται από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου και των τροφίμων διεθνώς. Μειώσεις των επιτοκίων μπορούν να κάνουν τα πράγματα χειρότερα. Λογικό.

Ρευστότητα.

Αντίθετα και παραδόξως, ο πληθωρισμός δίνει το περιθώριο στο κ. Μπερνάνκι να μειώσει τα επιτόκια. Αυτό που φαίνεται να απασχολεί τον Αμερικανό κεντρικό τραπεζίτη είναι η «παγίδα ρευστότητας», δηλαδή να γίνουν οι ΗΠΑ σαν την Ιαπωνία της δεκαετίας του 1990 - ή, ακόμη, χειρότερα να ξαναβρεθούν σε κάτι σαν τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930. Η ανακοίνωση που συνόδευε τη μείωση των αμερικανικών επιτοκίων δεν έλεγε ευθέως κάτι τέτοιο αλλά είχε ορισμένες υπαινικτικές εκφράσεις. Ωστόσο, ο Αμερικανός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν υπενθύμισε -χωρίς άλλα σχόλια- από την ιστοσελίδα του ότι ο κ. Μπερνάνκι «ως επαγγελματίας οικονομολόγος έχει αφιερώσει πολύ χρόνο ανησυχώντας για την ιαπωνική εμπειρία της δεκαετίας του 1990» παραπέμποντας σε μια επιστημονική εργασία που συνυπέγραφε με άλλους δύο οικονομολόγους το 2004. Επιπλέον ο κ. Μπερνάνκι ως μέλος τότε της Federal Reserve είχε κάνει μια σχετική ομιλία το 2002 που είχε προκαλέσει μεγάλη αίσθηση για το θέμα της. Ισως μόνον ο ίδιος ο κ. Κρούγκμαν να έχει ασχοληθεί περισσότερο με αυτό το ζήτημα, ένα θέμα που φαινόταν να μην ενδιαφέρει ιδιαίτερα την σύγχρονη κοινότητα των οικονομολόγων: θεωρούσαν ότι η εμπειρία του 1930 δεν μπορεί να επαναληφθεί και πως ό,τι συνέβαινε στην Ιαπωνία ήταν μια εξαίρεση. Το πρώτο κείμενο δημοσιεύτηκε στο τέλος του 2004 στη σειρά μελετών της Federal Reserve με τον τίτλο «Monetary Policy Alternatives at the Zero Bound: An Empirical Assessment» (Εναλλακτική νομισματική πολιτική στο όριο μηδέν: μια εμπειρική αποτίμηση) και συνυπογράφεται από τους Βίνσεντ Ράινχαρτ και Μπράιαν Σακ. Η ομιλία εκφωνήθηκε στην Εθνική Λέσχη Οικονομολόγων στις 21 Νοεμβρίου 2002 και είχει τον εύγλωττο τίτλο: «Αντιπληθωρισμός, διασφαλίζοντας ότι δεν θα συμβεί εδώ». Η προσεκτική ανάγνωση των δύο κειμένων αποδεικνύεται διαφωτιστική για τους σημερινούς προβληματισμούς του κ. Μπερνάνκι. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Το πρόβλημα της Ιαπωνίας που την κράτησε σε στασιμότητα για περισσότερο από μια δεκαετία είναι γνωστό ως «παγίδα ρευστότητας», δηλαδή μια κατάσταση όπου η νομισματική πολιτική γίνεται αναποτελεσματική. Αυτό είναι το «όριο μηδέν», όταν τα επιτόκια της κεντρικής τράπεζας γίνονται μηδενικά και άρα δεν μπορούν να χαμηλώσουν άλλο. Αυτό συμβαίνει σε μια κατάσταση αντιπληθωρισμού, όταν οι τιμές καταναλωτού παρουσιάζουν επίμονη πτώση. Στην ομιλία του για τον αντιπληθωρισμό ο κ. Μπερνάνκι τονίζει ότι πρώτον, οι κεντρικές τράπεζες οφείλουν να διατηρούν προληπτικά ένα ελάχιστον επίπεδο πληθωρισμού, ώστε να έχουν το περιθώριο δράσης σε μια δύσκολη κατάσταση πριν φτάσει στο «όριο μηδέν», δεύτερον, πρέπει ασκούν εγκαίρως όλες τις εποπτικές εξουσίες ώστε να διατηρείται η σταθερότητα του χρηματοοικονομικού συστήματος (αυτό το σημείο δυστυχώς έχει ξεπεραστεί στην παρούσα κρίση) και, τρίτον, να δρα με μειώσεις επιτοκίων προληπτικά.

Πληθωρισμός

Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι έχει τώρα στο μυαλό του ο κ. Μπερνάνκι• άλλωστε είναι μάλλον φειδωλός στο να μας το αποκαλύψει. Φαινομενικά είναι περίεργο να ανησυχεί κανείς σήμερα για αντιπληθωρισμό. Αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο κ. Μπερνάνκι λαμβάνει σοβαρά υπόψη του το γεγονός ότι οι δυνάμεις που αυτήν τη στιγμή προκαλούν πληθωρισμό είναι πολύ ευμετάβλητες. Όσο γρήγορα αυξάνουν οι τιμές του πετρελαίου και των τροφίμων άλλο τόσο γρήγορα μπορούν να καταρρεύσουν. Σε ένα μεγάλο ποσοστό έχουν ανέβει εξαιτίας της κερδοσκοπικής ζήτησης, δηλαδή όχι από αυτούς που θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα ίδια τα προϊόντα αλλά από αυτούς που αγοράζουν επειδή πιστεύουν ότι θα ανέβουν οι τιμές τους και θα μπορέσουν να τα πουλήσουν ακριβότερα (άλλη μια οφειλή της οικονομικής επιστήμης στον Τζον Μέιναρντ Κέινς). Τα χρηματιστήρια εμπορευμάτων και παραγώγων ευνοούν την ανάπτυξη αυτής της ζήτησης. Δεν έχουν περάσει δέκα χρόνια από τότε που η τιμή του πετρελαίου βρισκόταν σχεδόν στο ένα δέκατο από τη σημερινή (στα 10 δολάρια το βαρέλι, αν το έχετε ξεχάσει).

Φαίνεται ότι, σε αντίθεση με τον κ. Τρισέ, η αγωνία του κ. Μπερνάνκι δεν είναι μήπως ανέβει ο πληθωρισμός αλλά μήπως πέσει πολύ γρήγορα και βρεθεί «αφοπλισμένος». Αυτό που αναστατώνει τον πρώτο ενώ για τον δεύτερο είναι μια ευκαιρία που πρέπει να εκμεταλλευτεί εγκαίρως. Συνεπώς ο κ. Μπερνάνκι ανησυχεί μήπως η τρέχουσα κρίση μετατραπεί σε κάτι πολύ βαθύ. Μέχρι πριν λίγες εβδομάδες πρόσεχε περισσότερο μήπως οι βιαστικές μειώσεις των επιτοκίων έβαζαν τα θεμέλια για μια πιο καταστροφική φούσκα στο προσεχές μέλλον. Τώρα βιάζεται να δράσει με αρωγό το πακέτο δημοσιονομικών δαπανών ύψους 150 δισ. δολαρίων από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.
Διαφορά κουλτούρας

Σε αντίθεση με τη Federal Reserve, η ΕΚΤ - κτισμένη στην παράδοση της γερμανικής Bundesbank- προτιμά τις ομαλές κινήσεις στα επιτόκια, τόσο προς τα πάνω όσο και προς τα κάτω. Ο πληθωρισμός είναι ο αποκλειστικός της «εχθρός» έως το βαθμό της εμμονής.
Ο κ. Τρισέ είναι οπαδός αυτής της άποψης.

Νευρική οδήγηση

Η Federal Reserve,τουλάχιστον στις σχεδόν δύο δεκαετίες που είχε στο τιμόνι της τον Αλαν Γκρίνσπαν, έχει αποδείξει ότι προτιμά την «νευρική» οδήγηση με απότομο «φρένο» (αύξηση επιτοκίων) και βαθύ «γκάζι» (μείωση). Στόχος της είναι ο έλεγχος του πληθωρισμού αλλά και η ενθάρρυνση της ανάπτυξης, και αυτό διασφαλίζεται από το καταστατικό.

Ασφαιρο πακέτο

Καλό το δημοσιονομικό πακέτο της αμερικανικής κυβέρνησης αλλά κινδυνεύει να αποδειχθεί άσφαιρο, προειδοποιεί ο Πολ Κρούγκμαν. «Η οικονομική επιστήμη λέει ότι τα χρήματα θα πρέπει να πάνε σε αυτούς που βρίσκονται σε προσωρινή δυσκολία. Αλλά η εχθρότητα της κυβέρνησης Μπους προς αυτούς που έχουν ανάγκη την εμποδίζει να ασκήσει σωστή οικονομική πολιτική». Η ύφεση του 1990-91 προκλήθηκε από μια πιστωτική κρίση η ύφεση του 2001 από την υπερεπένδυση• τώρα έχουμε και τα δύο μαζί, υπογραμμίζει ο Κρούγκμαν