Οταν θα σταματήσει η μουσική... Τα αιτία μιάς υποβόσκουσας κρίσης (συνέχεια...)

(Το ακόλουθο κείμενο δημοσιεύθηκε στην τοπική εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ, την 12/10/2008)


«Οταν θα σταματήσει η μουσική, όσον αφορά την ρευστότητα, η κατάσταση θα γίνει περίπλοκη. Όσο όμως η μουσική παίζει θα πρέπει να χορεύεις... Εμείς χορεύουμε ακόμα»

Chunk Prince – Citibank executive officer

Είδαμε την προηγούμενη εβδομάδα οτι η υποβόσκουσα κρίση έχει βαθιά τις ρίζες της όχι μόνο στον χρόνο αλλά και στις πολιτικές των Δημοκρατικών και των Ρεμπουπλικάνων των ΗΠΑ.

Φτάσαμε στην σημερινή εκρηκτική κατάσταση μετά απο πορεία τριάντα τουλάχιστον ετών, κατά την διάρκεια των οποίων ωρίμαζαν ο συνθήκες της καταστροφής όσο και αν όλοι ισχυρίζονταν οτι εξυπηρετούσαν καλοπροαίρετα τους στόχους ανάπτυξης και βελτίωσης του επιπέδου ζωής των απλών ανθρώπων.

Ισως σε αυτό να είναι λιγότερο πειστικοί οι Ρεπουμπλικάνοι αλλά και οι Δημοκρατικοί, με την ανεξέλεγκτη παροχή δανείων σε δανειολήπτες που εξασφάλιζαν εκτός απο το ιδιόκτητο σπίτι και την διαβίωσή τους για μια τουλάχιστον διετία, χωρίς άλλη εγγύηση απο το αποκτώμενο ακίνητο, είναι μοιραία οι υπεύθυνοι της κρίσης .

Η φούσκα των στεγαστικών δανείων μπήκε στο στάδιο χωρίς επιστροφή απο την στιγμή που η Κεντρική Τράπεζα (FED) των ΗΠΑ μείωσε τα επιτόκια δανεισμού στις λοιπές τράπεζες στο 1% και το κράτησε έτσι μέχρι το 2004. Ήταν η εποχή της παντοδυναμίας του Greenspan που είχε ήδη αφήσει ανεξίτηλα τα στοιχεία της πολιτικής του με την πιστωτική μεγέθυνση με κάθε μέσο, διαμορφώνοντας έτσι ένα ακραία ανταγωνιστικό περιβάλλον μεταξύ των Τραπεζών (στεγαστικών, επενδυτικών και εμπορικών) ώστε κανένα απο τα στελέχη τους να διανοείται την παραμικρή διαφοροποίηση... «Όσο όμως η μουσική παίζει θα πρέπει να χορεύεις...» ίσχυε για όλους ακόμα και αν έβλεπαν το τέλος να πλησιάζει.

Σε αυτή την τροχιά ανταγωνισμού μπήκαν την δεκαετία του 90 και οι ημικρατικοί οργανισμοί Fannie Mae και Freddie Mac που στην προσπάθεια τους να υποστηρίξουν την τεράστια και αυξανόμενη αγορά στεγαστικών δανείων ενίσχυαν την ρευστότητά τους τιτλοποιώντας τα στεγαστικά δάνεια. Ταυτόχρονα αγόραζαν παράγωγα προιόντα (interest-rate swaps) αρχικά για κάλυψη κινδύνων (hedging), τακτική που σύντομα εξελίχθηκε σε κυρίαρχη ενασχόληση με υποχρεώσεις ύψους εκατοντάδων δισεκατομμυρίων εμφανιζόμενες εκτός ισολογισμού (οff balanced sheet items) και για την οποία ακόμα και ο «πατέρας» των παραγώγων Greenspan εξανέστη αναγκάζοντας τες να μειώσουν την έκθεσή τους κατά ένα τρίτο. Ακόμα και έτσι οι δυο οργανισμοί παρέμεναν εκτεθειμένοι σε παράγωγα αξίας μεγαλύτερης του 1.5 τρισεκατομμυρίου $ σε 5 άγνωστους εγγυητές (counterparties) με φερεγγυότητα απλά Α+ έναντι της ΑΑΑ που απολάμβαναν οι ίδιες.

Πέρα όμως απο τον κίνδυνο έκθεσης στα παράγωγα, σε μια εποχή που ο συστεμικός κίνδυνος είχε απογειωθεί (η εξασφάλιση κινδύνου με την χρήση παράγωγων προιόντων είναι αποτελεσματική όταν γίνεται απο ανεξάρτητους φορείς και ιδιώτες σε μικρή κλίμακα και αποτυγχάνει παταγωδώς όταν προσπαθούν με την ίδια τεχνική να εξασφαλιστούν τεράστιοι οργανισμοί ή και κράτη, ιδιαίτερα σε πτωτικές συνθήκες. Άλλωστε ποιος θα ήταν ικανός να επωμισθεί τον κίνδυνο σε τέτοιες συνθήκες παρά τις προϋπάρχουσες συμφωνίες) οι δυο στεγαστικοί οργανισμοί έχασαν την πελατεία τους στην Κίνα που κατά παράδοση τα τελευταία χρόνια τους στήριζε απορροφώντας το 35-40% του συνολικού τους χρέους. Όσον αφορά τα τιτλοποιημένα στεγαστικά δάνεια, η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας, απο το να καλύπτει αξίες 5 δις δολαρίων τον μήνα σταμάτησε να τα αγγίζει απο το περασμένο Αύγουστο...

Συμπληρώνεται έτσι η εικόνα των κινδύνων που οδήγησαν τελικά στην επιταχυνόμενη κατάρρευση της Αμερικανικής στεγαστικής πίστης.

Η ευθύνη των παράγωγων προιόντων στην κατάρρευση έκανε επομένως την αρχική θεώρηση του Greenspan «το ποιο σημαντικό γεγονός στα χρηματοοικονομικά υπήρξε η τεράστια ανάπτυξη των παράγωγων προιόντων χάριν των οποίων οι ΗΠΑ συνέχισαν ενάντια σε κάθε αντιξοότητα να προοδεύουν ...» όχι μόνο να χάσει την αξία της αλλά να γίνει η πικρή ειρωνεία των πτωτικών αγορών.

Έτσι ενω η δύναμη της μόχλευσης στην άνοδο γέμιζε με ανείπωτα κέρδη και αισιοδοξία τους εμπλεκόμενους έγινε το Βατερλό τους στην τρομοκρατημένη πορεία οπισθοχώρησης.

Όσο και αν ισχυρίζονται οι θεωρητικοί των παραγώγων οτι αυτά λειτουργούν στα πλαίσια ενός παιγνιδιού συνολικά μηδενικού οφέλους (zero sum game) ώστε πάντα κάποιος να κερδίζει όταν ένας άλλος χάνει, στην πραγματικότητα και σε περιόδους κατάρρευσης, ο εγγυητής είναι άφαντος, αποδεικνύοντας ότι η θεωρία απέχει πολυ απο την πραγματικότητα ιδιαίτερα όταν αυτή προσδιορίζεται απο το ανθρώπινο στοιχείο του φόβου.

Στη νέα πραγματικότητα, για να μειωθεί ο φόβος, η Αμερικανική κυβέρνηση ακολούθησε ακριβώς την αντίθετη τακτική απο το 1929, θεωρώντας οτι η παρέμβαση θα ήταν αποτελεσματικότερη απο το να αφήσει την αγορά να αυτοδιορθωθεί.

Ήταν ομολογουμένως εκπληκτικό το να ακούει κανείς τον Πρόεδρο Μπους να αποκηρύσσει τα πιστεύω της φιλελεύθερης οικονομίας και να ανατρέχει σε Κευνσιανικές πρακτικές παρέμβασης.

Τα $700 δισεκατομμύρια που κατακυρώθηκαν τελικά απο το Κογκρέσσο, παρά τις αρχικές αντιδράσεις των Ρεμπουπλικάνων που πιστοί στην προτεσταντική ηθική ήθελαν να πληρώσουν το τίμημα μόνο οι υπεύθυνοι κερδοσκόποι, διαμορφώνουν νέα διλήμματα στην πορεία της κρίσης.

Εκτός απο το ότι το τελικό πόσο που θα εκταμιευθεί θα είναι κατά πολυ μεγαλύτερο, τα αποτελέσματα θα εξαρτηθούν απο το πως, θα χρησιμοποιηθεί το τεράστιο αυτό ποσό ώστε να αποφευχθεί ο πληθωρισμός.

Εάν χρησιμοποιηθεί για την αγορά των απαξιωμένων τιτλοποιημένων ομολόγων ποια θα είναι η τιμή που θα θεωρηθεί δίκαιη για τα χρήματα των φορολογουμένων σε σχέση με το αποτέλεσμα και ποιός θα το κρίνει αυτό αφού ο υπουργός οικονομίας θα έχει την απόλυτη και ανεξέλεγκτη αρμοδιότητα διάθεσης.

Όσοι πρότειναν το Σουηδικό μοντέλο αντιμετώπισης της κρίσης, προέβαλαν το πλεονέκτημα οτι εκεί το κράτος αγόρασε τις χρεοκοπημένες τράπεζες τις εξυγίανε και τις ιδιωτικοποίησε με κέρδος.

Εδώ το κράτος αγοράζει «σκουπίδια», πολυ πιθανόν στην ονομαστική τους αξία (par value) και αφήνει τους κερδοσκόπους να συνεχίσουν τα «ελεεινά”» τους παιχνίδια.

Εκείνο που θα δούμε να εξελίσσεται στις επόμενες μέρες είναι σίγουρο ότι θα αποτελέσει βιωματικό στοιχείο και μοναδική εμπειρία της αδυναμίας να διαμορφώνει κανείς ένα σύστημα που θα στηρίζεται στην πίστη και οχι στην πραγματική οικονομία και να θεωρεί οτι αυτή η πίστη θα παραμείνει εκεί χωρίς κλυδωνισμούς επειδή κάποιοι ήθελαν να κερδίζουν πολιτικά οφέλη ενω ή άλλοι να φαντασιώνονται γεωστρατηγικά...

Το «χρήμα» που έφτιαξαν οι επενδυτικές τράπεζες των ΗΠΑ μέσω ευφάνταστων τιτλοποιήσεων και ισχυρών μοχλεύσεων μπορεί να έδωσε στην Lehman Brothers ή στην Bear Stearns την αίσθηση της κυριαρχίας επι τον πολλαπλασιαστή 35 αλλά όχι για πολύ.

Η υπερβολή τιμωρήθηκε αλλα το ερώτημα ποιος θα είναι ο στρατηγός που θα σώσει τα ατάκτως οπισθοχωρούντα στρατεύματα απο την ολική σφαγή παραμένει.

Λέτε να είναι ο Ομπάμα;