Η παιδαγωγία που έγινε εκπαίδευση.

(Το ακόλουθο κείμενο δημοσιεύθηκε στην τοπική εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ, την 05/09/2008)

«Το πρόβλημα της παιδείας στις μέρες μας είναι πως, η παιδαγωγία μετατράπηκε σε εκπαίδευση. Η αγωγή προς παιδεία δηλαδή έγινε εκ - παιδεία, δηλαδή ένα σύστημα που σε βγάζει από την παιδεία, από την ολοκληρωμένη δηλαδή μόρφωση του ανθρώπου...»

Με τα λόγια αυτά απευθύνθηκε στους γονείς και στους κηδεμόνες, του 5ου Λυκείου Γλυφάδας, ο πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος.

Σε κείμενο της προηγούμενης εβδομάδος είχα αναφερθεί στο «Γιατί τα σχολεία δεν μορφώνουν» στην εποχή μας και πως η Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, βρίσκεται στην 28η θέση μεταξύ των 35 αναπτυγμένων χωρών ως προς τον αναγνωστικό αλφαβητισμό που προϋποθέτει όχι μόνο γνώση γραφής και ανάγνωσης, αλλά κατανόηση, αξιολόγηση και ανάπτυξη της πληροφορίας;

H απάντηση σε ένα τόσο σημαντικό ερώτημα είναι αναμφίβολα δύσκολο να δοθεί χωρίς αμφιταλαντεύσεις που προσδιορίζουν την παιδεία του ομιλούντος...

Ο Τζον Γκάτο θεωρεί ότι το πρόβλημα ξεκινά απο το οτι στο εκπαιδευτικό σύστημα που ακολουθούμε βγάζουμε τα παιδιά μας απο το κοινωνικό γίγνεσθαι, αφαιρώντας το στοιχείο της παιδαγωγίας, κατά τον εκφραστή του Λόγου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, πρωτοπρεσβύτερου Σωτηρόπουλου.

Διακρίνουμε επομένως ένα κοινό τρόπο σκέψης μεταξύ εκείνων που εκφράζουν την παράδοση της ελληνικής εκκλησίας και των διακεκριμένων δασκάλων σε άλλες κοινωνίες που αν και δεν καθοδηγούνται απο αυστηρές θρησκευτικές πεποιθήσεις, διαθέτουν ισχυρό το στοιχείο της πνευματικότητας (Spirituality)

Σε ενα κόσμο πνευματικότητας που αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους των πολυπολιτισμικών κοινωνιών του δυτικού κόσμου, αξίες όπως η συμπόνια και η κατανόηση για τα προβλήματα του άλλου έχουν κορυφαίο ρόλο στη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου.

Όμως αυτή η κατανόηση δεν μπορεί να πηγάσει απο μια αυστηρά τεχνική μορφή εκπαίδευσης που αποσκοπεί στο να δώσει στους νέους στοιχεία γνώσης που δεν οδηγούν στην μόρφωση όπως οι ανταποκρίσεις απο ένα πολεμικό μέτωπο δεν διαμορφώνουν την ιστορία ενός πολέμου.

Ενα σύστημα εκπαίδευσης που δεν προσφέρει την ολική επίγνωση του γίγνεσθαι στον περιβάλλοντα χώρο και δεν προάγει τις σχέσεις με αυτόν δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε αδιέξοδα αρχικά τους νέους και αργότερα ολόκληρη την κοινωνία που δεν αντελήφθη εξαρχής το λάθος του να προσφέρει κομμάτια γνώσης χωρίς νόημα ζωής.

Ο πρωτοπόρος αμερικανός διανοητής Ron Miller, θεωρεί την Ολιστική Εκπαίδευση (Holistic Education) ως την μόνη απάντηση στην απόλυτη τυποποίηση και αποσπασματοποίηση της γνώσης που επιβάλει το σημερινό σχολείο, αφαιρώντας απο τους μαθητές τα περιθώρια έκφρασης και απο τον διδάσκαλο τη δυνατότητα απομάκρυνσης απο το αυστηρό πρόγραμμα εκπαιδευτικής ύλης.

Η Ολιστική Εκπαίδευση είναι, κατά τον Miller, ένα σύστημα που διαμορφώνει στους νέους ισορροπημένο χαρακτήρα με κοινωνική συνείδηση και υπευθυνότητα, χωρίς να παραβλέπει τις ατομικές τους ελευθερίες. Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό σύστημα με ενσωματωμένα τα στοιχεία της ηθικής, της πνευματικότητας και της δικαιοσύνης που του προσφέρουν διατηρισιμότητα μέσα απο μία αρμονική σχέση με το περιβάλλον.

Η Ολιστική Εκπαίδευση είναι στην πραγματικότητα μία ολοκληρωμένη θεώρηση, για την εκπαίδευση που αποφεύγει τον εξαναγκασμό της μάθησης και οδηγεί στην γνώση μέσα απο την αγάπη για την μάθηση.

Ο Γάλλος διανοητής Εντγκάρ Μορέν, διαφοροποιείται θεωρώντας οτι οι επιμέρους γνώσεις υπηρετούν μεν την ολιστική σύλληψη της πραγματικότητας οδηγώντας σε μια σφαιρική και ολοκληρωμένη άποψη αλλά υπό προϋποθέσεις.

Για την αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων της παιδείας λέει, πρέπει να ακολουθηθούν επτά αρχές που θεωρεί ως το απόσταγμα της μακραίωνης πολιτισμικής και διανοητικής ιστορίας του ανθρώπου διότι συμπυκνώνουν τις γνωστικές του κατακτήσεις και υποδεικνύουν τις δέουσες προοπτικές των εκπαιδευτικών στρατηγικών...

Η πρώτη Αρχή του Μορέν λεει ότι η παιδεία πρέπει να δείξει ότι «δεν υπάρχει γνώση που να μην απειλείται, σε κάποιο βαθμό, από το λάθος και την ψευδαίσθηση». Έτσι τα λάθη του νου και οι ψευδο-ορθολογισμοί θα βρίσκονται στο επίκεντρο των εκπαιδευτικών μας ανησυχιών από την πρώτη κιόλας στιγμή, απομακρύνοντας τα πάθη που διαμορφώνουν οι βεβαιότητες.

Η δεύτερη Αρχή, λέει ότι «η παιδεία μας οφείλει να μυήσει τον σύγχρονο πολίτη σε τρόπους και μεθόδους με τις οποίες θα προσεγγίζει σφαιρικά το πολυδιάστατο και το πολύπλοκο», ώστε να μάθει να συσχετίζει τις γνώσεις αντι να τις απομονώνει και να τις περιχαρακώνει.

Η τρίτη Αρχή, ότι «εφ’οσον ο Ανθρωπος είναι ένα πλάσμα της φύσης, που ανέπτυξε με απίστευτο τρόπο τις δυνητικότητες της ζωής και ολοκληρώνεται ως πλήρες ανθρώπινο ον μόνο μέσα απο τον πολιτισμό, οφείλουμε να οργανώσουμε μια βασική και παγκόσμια εκπαίδευση για την πληρέστερη δυνατή γνωστική προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης».

Η τέταρτη Αρχή, ότι «η εκπαιδευτική προετοιμασία στην πλανητική μας εποχή επείγει και θα ήταν επωφελές αντί να θέτουμε σε αντιπαράθεση το παγκόσμιο με τις πατρίδες να συνδέσουμε τις οικογενειακές, τοπικιστικές, εθνικές και ευρωπαϊκές μας πατρίδες ομόκεντρα, ενσωματώνοντάς τες στο σύμπαν της γήινης πατρίδας». Είναι προφανές, λεει ο Μορέν, ότι εάν η έννοια της πατρίδας παραπέμπει σε μια κοινή ταυτότητα, τότε το κοινό συμπαντικό πεπρωμένο μας επιτρέπει να δεχτούμε την έννοια της Γης-Πατρίδας.

Η πέμπτη Αρχή, λεει ότι είναι αναγκαίο «όσοι έχουν αναλάβει το έργο της εκπαίδευσης να πάνε αυτοί στην πρώτη γραμμή της αβεβαιότητας των καιρών μας». Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να επινοήσουμε τη διδασκαλία, με την οποία η σκέψη θα εξοπλιστεί και θα σκληραγωγηθεί για να αντιμετωπίσει την, πανάρχαιη κατά τα άλλα, κατάσταση της αβεβαιότητας.

Η έκτη Αρχή, ότι «η κατανόηση συνιστά πρωτεύουσα εκπαιδευτική στοχοθεσία που δεν μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο με τις δυνατότητες της τεχνολογίας της εποχής μας παρά μόνον εφ’όσον η εκπαιδευτική προετοιμασία καλλιεργεί ταυτόχρονα και τον αυτοκριτικό έλεγχο».

Τέλος η έβδομη Αρχή, ότι «η κάθε πρόοδος που έχει να κάνει με τον άνθρωπο πρέπει να περιλαμβάνει την ανάπτυξη συγχρόνως, της αυτονομίας του ατόμου και της συμμετοχής του στην κοινότητα της συνείδησης» δηλαδή, ότι ανήκει στο ανθρώπινο είδος. Επομένως, η ηθική προς την οποία οφείλει να προσανατολίζει η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση θα πρέπει να διαμορφώνει την συνείδηση για ένα κοινό πλανητικό πεπρωμένο.

Οι θέσεις του Εντγκάρ Μορέν που κατατέθηκαν και ως μια απο τις προτάσεις για τη δέουσα παιδεία του μέλλοντός στο πλαίσιο σχετικών αναζητήσεων της UNESCO, δίνουν σαφώς μια διαφορετική προσέγγιση στον σχεδιασμό μιας εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, που αναμφίβολα προϋποθέτει μια μεταρρύθμιση των αντιλήψεων που επικρατούν.